Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Służebności osobiste, art. 296 - 305 KC

nabycie, utrata służebności osobistych oraz roszczenia z nimi związane

KC wyróżnia dwie formy służebności: gruntowe i osobiste, które wymagają osobnego omówienia. Służebności gruntowe są zatem przedmiotem osobnego skryptu.
Służebność osobista różni się od służebności gruntowej w pierwszym rzędzie uprawnionym do korzystania z niej podmiotem. O ile bowiem w przypadku służebności gruntowej takim uprawnionym jest każdorazowy właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości władnącej, tak w przypadku służeności osobistych uprawnionym jest wyłącznie oznaczona osoba fizyczna.

A. Ustanowienie służebności osobistej
Służebności osobiste nabyć można wyłącznie w trybie pierwotnym albowiem służebności te są niezbywalne i nie podlegają dziedziczeniu (zob. art. 299 KC i art. 300 KC). Ponadto nie jest możliwe zasiedzenie (art. 304 KC).
Więcej zob.: UstanowienieSluzebnosciOsobistej


B. Zmiana treści służebności osobistej
Zmiana treści służebności osobistej jest możliwa w trybie art. 248 oraz wg zasad opisanych w art. 297 w zw. z art. 291 KC i przy zachowaniu określonych w tych przepisach przesłanek.

C. Wygaśnięcie służebności osobistej
Służebność osobista wygasa niewątpliwie w okolicznościach, które powodują wygaśnięcie każdego ograniczonego prawa rzeczowego (zrzeczenie się, konfuzja, upływ terminu i ziszczenie się warunku rozwiązującego).
Na skutek odesłania art. 297 do przepisów o służebnościach gruntowych, służebności osobiste wygasają na skutek:

1. niewykonywania prawa przez 10 lat (art. 297 w zw. z art. 293 KC
   art. 293 KC
   § 1. Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.
   § 2. Jeżeli treść służebności gruntowej polega na obowiązku nieczynienia, przepis powyższy stosuje się tylko wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od lat dziesięciu stan rzeczy sprzeczny z treścią służebności.

   [schowaj]
   ),
2. zniesienia służebności przez sąd na podstawie art. 294 i 295 KC oraz
3. zwolnienia ze służebności wg art. 290 § 1 in fine KC
   art. 290 KC
   § 1. W razie podziału nieruchomości władnącej służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział; jednakże gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nich, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych.
   § 2. W razie podziału nieruchomości obciążonej służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział; jednakże gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności.
   § 3. Jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, sposób ten w braku porozumienia stron będzie ustalony przez sąd.

   [schowaj]
   .

Szczególnymi sposobami wygaśnięcia, charakterystycznymi tylko dla służebności osobistej, są:

1. śmierć uprawnionej osoby fizycznej (art. 299 KC
   art. 299 KC
   Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego.

   [schowaj]
   ) oraz
2. zamiana służebności na rentę (art. 303 KC
   art. 303 KC
   Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.

   [schowaj]
   lub art. 913 KC
   art. 913 KC
   § 1. Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień.
   § 2. W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.

   [schowaj]
   ).

D. Roszczenia związane ze służebnościami osobistymi
Roszczenia wynikające ze stosunku służebności osobistej mogą być następujące:

• roszczenie o ustanowienie służebności osobistej (art. 146 w zw. z art. 145 KC
  art. 145 KC
  § 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).
  § 2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.
  § 3. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.

  [schowaj]
  ),
• roszczenie o zamianę służebności na rentę (art. 303 KC
  art. 303 KC
  Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.

  [schowaj]
  ),
• roszczenie o zmianę treści lub zakresu wykonywania służebności (art. 297 w zw. z art. 291 KC
  art. 291 KC
  Jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej.

  [schowaj]
  ),
• roszczenie o zniesienie służebności na podstawie art. 294 albo 295 KC.

I. Roszczenia o ustanowienie służebności osobistej
Podstawą prawną żądania tej treści jest art. 146 w zw. z art. 145 KC. Wynika z niego, iż ustanowienia służebności drogi koniecznej jako służebności osobistej może domagać się samoistny posiadacz nieruchomości władnącej. Jest nim, zgodnie z art. 336 KC, ta osoba, która włada nieruchomością jak właściciel.
Poza tym muszą wystąpić okoliczności opisane w art. 145 uzasadniające powstanie służebności drogi koniecznej, tzn. brak odpowiedniego dostępu nieruchomości władnącej do drogi publicznej lub należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich. Przesłanki te opisano bliżej w skrypcie dot. służebności gruntowych, w części dotyczącej roszczenia z art. 145 KC. Nie ma tu natomiast miejsca dla przesłanki wynikającej z art. 285 § 2 KC (trwałe i obiektywne zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej), gdyż jest to warunek charakterystyczny tylko dla służebności gruntowej.
Z orzecznictwa SN wynika ponadto, iż przepis art. 146 KC jest aktualny, tylko wówczas, gdy nie można ustanowić służebności gruntowej drogi koniecznej, a więc w wypadku, gdy właściciel nieruchomości nie chce lub nie może wystąpić o ustanowienie drogi w trybie art. 145 KC (tak SN w postanowieniu z 28.5.1971 r., III CRN 109/71, LEX nr 6937). Mamy więc do czynienia z subsydiarnością roszczenia.

II. Roszczenie o zamianę służebności na rentę, art. 303 KC
Jest to roszczenie charakterystyczne dla służebności osobistych. Aktualizuje się ono wówczas, gdy uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa. Jest to roszczenie przysługujące wyłącznie właścicielowi nieruchomości obciążonej przeciwko osobie fizycznej, na rzecz której ustanowiono służebność osobistą. Nie może więc domagać się zmiany służebności na rentę osoba fizyczna, której dana służebność przysługuje (tak wyraźnie też SA w Katowicach w wyroku z 9.1.1992 r., I ACr 484/91, opubl. w OSA1992 r. nr 6, poz. 52).
Dalszymi przesłankami omawianego roszczenia z art. 303 KC jest wystąpienie rażących uchybień osoby fizycznej przy wykonywaniu służebności. Chodzi więc o takie wykroczenia przeciw treści służebności, które powodują, iż zachowanie uprawnionego nie ma nic wspólnego z uprawnieniami wynikającymi ze służebności albo wręcz jej nadużycie (por. Szachułowicz w: Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz (2004), art. 303 nb. 3 – 4).
Ponadto uchybienia te winny być rażące i występować wielokrotnie (Rudnicki, Kodeks cywilny. Księga druga. Komentarz (2001), str. 435).

III. Roszczenie o zmianę treści lub zakresu wykonywania służebności, art. 297 w zw. z art. 291 KC
Treść i przesłanki tego roszczenia są identyczne, jak w przypadku roszczenia o zmianę treści lub zakresu wykonywania służebności gruntowej, stąd też odsyłamy do skryptu o służebnościach gruntowych. Gniewek wyklucza jednak stosowanie art. 290 § 1 dla służebności osobistych (Gniewek [w:] E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. WWłasność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Zakamycze, 2001, art. 297 nr 2).

IV. Roszczenie o zniesienie służebności, art. 294 lub 295 KC
Także i w tym wypadku chodzi o odpowiednie zastosowanie przepisów o służebności gruntowej, wobec czego w tym miejscu należy sięgnąć do odpowiedniego skryptu o służebnościach gruntowych.

---

CategorySluzebnosci