Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Rzeczpospolita - zarys

Konstytucja RP, rozdział I

A. Uwagi ogólne
W rozdziale I zatytułowanym "Rzeczpospolita" Ustrojodawca zamieścił zasady ustroju politycznego i gospodarczego państwa. W artykułach tego rozdziału zostały określone pewne idee przewodnie, którymi kierowali się autorzy usatwy zasadniczej (naczelne zasady Konstytucji). Te idee przewodnie są rozwijane i konkretyzowane w dalszych rozdziałach Konstytucji.

B. Katalog zasad
W rozdziale I został zawarty katalog zasad dotyczących ustroju politycznego, a także gospodarczego III RP.

1. art. 1 Konstytucja

art. 1 Konstytucja
Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

[schowaj]

Cytowany artykuł jest normatywnym stwierdzeniem faktu podkreślonego w preambule.

2. art. 2 Konstytucja

art. 2 Konstytucja
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

[schowaj]

Wyrażona w tym artykule zasada demokratycznego państwa prawnego wyznacza kierunki rozwoju ustroju państwa. Została w niej wyrażona wola, aby państwo było rządzone prawem. Zgodnie z tą zasadą działalność wszystkich instytucji państwowych opiera się na prawie, które określa zarazem kompetencje tego organu i wyznacza granice jego działalności.

3. art. 3 Konstytucja

art. 3 Konstytucja
Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

[schowaj]

W myśl tego przepisu Polska jest państwem unitarnym, traktowanym jako jednen podmiot.

4. art. 4 Konstytucja

art. 4 Konstytucja
1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

[schowaj]

W świetle postanowień Konstytucji władzę państwową w Polsce sprawuje Naród, tj. ogół obywateli naszego państwa. Należy zwrócić uwagę, iż podstawą przynalżności do Narodu w rozumieniu omwianego artykułu jest fakt posiadania obywatelstwa polskiego.
Ustęp drugi analizowanego artykułu wskazuje podstawowe formy sprawowania władzy przez Naród, mianowicie:

• formę bezpośrednią - w drodze referendum (forma ta zastrzeżona jest do rozstrzygania spraw szczególnej wagi państwowej lub liokalnej),
• formę pośrednią - w drodze wybieranych przez społeczeństwo przedstawicieli Sejmu i Senatu (zasadnicza forma sprawowania władzy).

5. art. 5 Konstytucja

art. 5 Konstytucja
Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

[schowaj]

Artykuł 5 określa funkcję państwa, czyli zasadnicze kierunki rozwoju i cele jego działania. Fundamentalną funkcją jest bez wątpienia strzeżenie niepodległości i nienaruszalności terytorium RP, gdyż jej realizacja umożliwia wykonywanie pozostałych wymienionych w treści tego artykułu funkcji.

6. art. 6 Konstytucja

art. 6 Konstytucja
1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.
2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

[schowaj]

Omawiany artykuł wprowadza dwa rodzaje aktywności państwa w zakresie dziedzictwa kulturalnego:

• upowszechnianie dóbr kultury,
• gwarancja równego dostępu do dóbr kultury.

Ponadto ust. 2 zobowiązuje RP do udzielenia pomocy Polakom zamieszkałym poza granicami w zachowaniu ich związku z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

7. art. 7 Konstytucja

art. 7 Konstytucja
Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

[schowaj]

Treść tego artykułu ściśle koresponduje z zasadą demokratycznego państwa prawnego, o której mowa w art. 2 Konstytucja. W pństwie demokratycznym organy władzy publicznej mogą zostać utworzone wyłącznie na podstawie prawa, a poszczególne normy prawne określają ich kompetencje, zadania oraz tryb postępowania, stanowiąc zarazem granice ich działalności.

8. art. 8 Konstytucja

art. 8 Konstytucja
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

[schowaj]

Konstytucja jest najważniejszym aktem w systemie źródeł prawa krajowego. To ona jest źródłem wszystkich innych aktów prawnych - tzn. określa ich rodzaje, zakres obowiązywania, zasady i tryb stanowienia. Oznacza to, że w hierarchii aktów prawnych w państwie zajmuje ona najwyższe miejsce, a normy prawne w niej zawarte mają najwyższą moc prawną. Konsekwencją takiego założenia jest wymóg, by ogół norm prawnych obowiązujących w polskim porządku prawnym był zgodny z postanowieniami Konstytucji. Kontrolę przestrzegania zasady nadrzędności Konstytucji sprawuje Trybunał Konstytucyjny, którego rolę i zadania określa rozdział VIII Konstytucji.
Ustęp 2 omawianego artykułu wprowadza zasadę bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji (reguła ogólna). Wyjątki od tej reguły przewiduje sama Konstytucja ("chyba że Konstytucja stanowi inaczej"). Chodzi tu o przypadki, w których przepis Konstytucji uzależnia uregulowanie okreśłonej kwestii od wydania przez palament odpowiedniej ustawy (por. np. art. 15 ust. 2).

9. art. 9 Konstytucja

art. 9 Konstytucja
Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.

[schowaj]

Z treści cytowanego artykułu wynika, że parlament w toku swej działalności ustawodawczej jest związany treścią zawartych i ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych. W hierarchii źródeł prawa umowy międzynarodowe znalazły się wyżej niż ustawy (por. art. 91 Konstytucja).

10. art. 10 Konstytucja

art. 10 Konstytucja
1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

[schowaj]

W artykule tym została wyrażona zasada trójpodziału i równowagi władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), wykonawczej (Prezydent RP i Rada Ministrów) i sądowniczej (sądy i trybunały). Spory kompetencyjne między centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa są rozstrzygane przez Trybunał Konstytucyjny (por. art. 189 Konstytucja).

11. art. 11 Konstytucja

art. 11 Konstytucja
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
2. Finansowanie partii politycznych jest jawne.

[schowaj]

Przejawem działalności politycznej różnorodnych grup społecznych jest istnienie partii, które współcześnie odgrywają ogromną rolę w życiu państwa, w funkcjonowaniu takich organów jak izby parlamentarne. Ustawa zasadnicza nie tylko uznaje celowość istnienia partii politycznych, ale stwarza także prawne podstawy ich działalności, przyjmując zasadę pluralizmu politycznego, zgodnie z którą obywatele mogą się organizować i tworzyć partie polityczne w zależności od swych celów programowych i poglądów politycznych. Konstytucja zapewnia wolność tworzenia i działania partii, stanowiąc zarazem, że mają one zrzeszać obywateli polskich na zasadzie dobrowolności i równości. Celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Nadzór nad zgodnością działania i celów partii z Konstytucją sprawuje Trybunał Konstytucyjny (art. 188 Konstytucja). Ponadto Konstytucja stanowi, że finansowanie partii politycznych jest jawne. Do partii politycznych nie mogą należeć osoby zajmujące następujące stanowiska w organach państwowych:

• sędziowie (art. 178 Konstytucja
  art. 178 Konstytucja
  1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
  2. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
  3. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

  [schowaj]
  ),
• sędziowie TK (art. 195 Konstytucja
  art. 195 Konstytucja
  1. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji.
  2. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
  3. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

  [schowaj]
  ),
• Prezes Najwyższej Izby Kontroli (art. 205),
• Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 209 Konstytucja
  art. 209 Konstytucja
  1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat.
  2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
  3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

  [schowaj]
  ),
• Członek KRRiT (art. 214 Konstytucja
  art. 214 Konstytucja
  1. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji są powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej.
  2. Członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji.

  [schowaj]
  ),
• Preze Narodowego Banku Polskiego (art. 227 KOnstytucja
  art. 227 KOnstytucja
  1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
  2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
  3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat.
  4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
  5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.
  6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.
  7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.

  [schowaj]
  ),
• inne osoby, określone w ustawach zwykłych.

12. art. 12 Konstytucja

art. 12 Konstytucja
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

[schowaj]

Poza pluralizmem politycznym (art. 11 Konstytucja) Konstytucja unzaje również tzw. pluralizm związkowy, czyli zakłada wolność tworzenia i działania związków zawodowych, a także organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

13. art. 13 Konstytucja

art. 13 Konstytucja
Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

[schowaj]

Regulacja ta wprowadza zakaz istnienia partii politycznych i innych organizacji, które:

• odwołują się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu,
• dopuszczają lub zakładają nienawiść rasową i narodowościową bądź stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na polityke państwa,
• przewidują utajnienie struktur lub członkostwa.

Warto tutaj zwrócić również uwagę na możliwość orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją celów lub działań partii, która w swym programie głosi nietolerancję, propaguje rasizm, narusza podstawowe prawa i wolności człowieka etc. (por. art. 188 Konstytucja).

14. art. 14 Konstytucja

art. 14 Konstytucja
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.

[schowaj]

Przepis ten wprowadza zasadę wolności prasy i innych źródeł społecznego przekazu, czego konsekwencja jest zakaz wprowadzania i stosowania cenzury wobec środków społecznego przekazu (art. 54 Konstytucja). Stanowi on również gwarancję realizacji obywatelskiego prawa do pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

15. art. 15 Konstytucja

art. 15 Konstytucja
1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.

[schowaj]

W zakresie uregulowania ustroju terytorialnego RP w Konstytucji przyjęto zasadę decentralizacji władzy państwowej.

16. art. 16 Konstytucja

art. 16 Konstytucja
1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.
2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

[schowaj]

Wspólnota samorządowa jest tworzona przez wszystkich mieszkańców zamieszkujących określone jednostki podziału terytorialnego, obejmuje więc nie tylko obywateli, ale i cudzoziemców. Wykonuje ona zadania publiczne we własnym imeniu (z wyłączeniem zadań zastrzeżonych dla organów administracji rządowej) i na własną odpowiedzialność, posiada osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie prawnej. Ponadto może wykonywać określone zadania zlecone, na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej.

17. art. 17 Konstytucja

art. 17 Konstytucja
1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.

[schowaj]

---

CategoryPrawoKonstytucyjne