Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Zastaw umowny

zastaw umowny zwykły

Zastaw umowny zwykły jest tym rodzajem zastawu, który został uregulowany w KC, w przeciwieństwie do zastawu (umownego) rejestrowego, któremu poświęcona jest osobna ustawa z dnia 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. z 1996 r Nr 149, poz. 703 z późn. zm.).
W ramach zastawu umownego zwykłego wyróżniamy zastaw na rzeczach ruchomych (art. 306 - 326 KC) i zastaw na prawach (art. 327 – 335 KC).

A. Zastaw umowny zwykły na rzeczach ruchomych, art. 306 – 326 KC
Ten rodzaj zastawu określa się mianem zastawu ręcznego (posesoryjnego albo rękodajnego). Powstaje on na mocy umowy zastawnika i zastawcy. Wiąże się ona ponadto z utratą posiadania rzeczy przez jej właściciela, albowiem dla skuteczności ustanowienia zastawu konieczne jest wydanie zastawionego przedmiotu zastawnikowi.

1. Przedmiot zastawu ręcznego
Zgodnie z art. 306 § 1 KC przedmiotem zastawu ręcznego są rzeczy ruchome, jak również ich części składowe (art. 47 § 2 KC) i przynależności (art. 51 KC) z tym, że przynależności można na mocy czynności prawnej może wyłączyć spod zastawu (art. 52 KC).

2. Ustanowienie zastawu ręcznego
Zgodnie z art. 307 § 1 KC dla powstania zastawu ręcznego konieczne jest zawarcie umowy między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy.

a. Wierzytelność
Ponieważ zastaw jest prawem akcesoryjnym, konieczna jest przede wszystkim wierzytelność, którą ten zastaw ma zabezpieczać.
Wierzytelnością, która może być zabezpieczona zastawem ręcznym jest każda wierzytelność pieniężna, wyrażona w walucie polskiej (zob. art. 358 § 1 KC). Można także zastawem ręcznym zabezpieczyć wierzytelność niepieniężną, przy czym jej zaspokojenie będzie możliwe dopiero po jej przekształceniu w wierzytelność pieniężną (Ignatowicz/Stefaniuk (2003), str. 270). Nie ma znaczenia dla zastawu, czy jest to wierzytelność już istniejąca. Przedmiotem zastawu mogą być bowiem także wierzytelności przyszłe i warunkowe (art. 306 § 2 KC).

b. Umowa o ustanowienie zastawu ręcznego
Badając kwestię umowy o ustanowienie zastawu ręcznego należy sprawdzić nie tylko skuteczność zawartego kontraktu ale także uprawnienie zastawcy do obciążenia rzeczy zastawem, gdyż nie każdy podmiot jest uprawniony do rozporządzania przedmiotem, na którym ma zostać ustanowiony zastaw.

aa. skuteczna umowa o ustanowienie zastawu
Skuteczność umowy o ustanowienie zastawu zależy od złożenia ważnych oświadczeń woli, o treści wskazującej na zamiar zawarcia umowy o zastaw oraz braku przeszkód wpływających negatywnie na ważność transakcji.
Do essentialia negotii umowy o ustanowienie zastawu należą: określenie przedmiotu zastawu, indywidualne wskazanie zastawcy oraz zastawnika oraz określenie wierzytelności, która ma być zabezpieczona zastawem. Z treści umowy powinno także wynikać, iż zastawnik jest uprawniony do dochodzenia zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością. Zastawnikiem może być wierzyciel zabezpieczonej wierzytelności albo osoba trzecia, zaś zastawcą właściciel rzeczy, które może być, ale nie musi, dłużnikiem osobistym.
Należy też pamiętać o niedopuszczalności ograniczenia zastawcy w rozporządzaniu rzeczą (art. 311 KC). Ponieważ zastawnik ma prawo domagać się zaspokojenia z rzeczy “bez względu na to, czyją stała się własnością” (art. 306 § 1 KC), zastawca nie może być ograniczany w swobodzie rozporządzania nią, gdyż nadal jest jej właścicielem, choć jej nie posiada. Naruszenie przepisu art. 311 (ius cogens) skutkuje przynajmniej częściową nieważnością umowy, zob. art. 58 § 3 KC.
Umowa zastawu nie wymaga dla swej skuteczności szczególnej umowy, wobec czego można ją zawrzeć również ustnie.

bb. uprawnienie do ustanowienia zastawu
Uprawnionym do ustanowienia zastawu jest właściciel rzeczy, która ma być nim obciążona (zob. art. 307 § 1 KC).
Na mocy art. 309 w zw. z art. 169 KC możliwe jest jednak także ustanowienie zastawu ręcznego na rzeczy nienależącej do zastawnika, jeżeli spełnione zostaną przesłanki z art. 169 § 1 KC albo art. 169 § 2 zd. 1 KC (w zależności od tego, czy rzecz została utracona przez właściciela czy też nie). Aby doszło do skutecznego ustanowienia zastawu w ten sposób, konieczne jest więc sprawdzenie wszelkich przesłanek art. 169 KC. Należy szczególną uwagę zwrócić na fakt, czy rzecz została zastawnikowi wydana, albowiem przeniesienie faktycznego władztwa nad przedmiotem zastawu jest elementem koniecznym dla jego ustanowienia.

c. Wydanie rzeczy
Ponieważ dla zastawu ręcznego konieczne jest wydanie rzeczy (zob. art. 307 1 KC), mamy do czynienia z tzw. umową realną.
Wyjątkiem od wymogu wydania rzeczy stanowi sytuacja, gdy rzecz już znajduje się w dzierżeniu wierzyciela (albo osoby trzeciej), art. 307 § 2 KC. W tym wypadku umowa o ustanowienie zastawu jest umową konsensualną i dla jego ustanowienia wystarczająca jest sama umowa (art. 307 § 2 KC).

3. Wygaśnięcie zastawu ręcznego
Zastaw ręczny wygasa na skutek następujących okoliczności:
1)przyczyny powodujące wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych, tzn.:
a) konfuzja (nabycie własności przedmiotu zastawu przez zastawnika) – ale uwaga na wyjątek przewidziany w art. 325 § 2 KV i
b) zrzeczenie się zastawu przez zastawnika;
2)przelew zabezpieczonej wierzytelności przez inny podmiot (art. 323 § 1 zd. 1 KC),
3)przeciw zabezpieczonej wierzytelności bez zastawu (art. 323 § 1 zd. 2 KC),
4)zwrot rzeczy zastawcy, art. 325 § 1 KC,
5)wygaśnięcie wierzytelności i
6)nabycie przedmiotu zastawu w dobrej wierze w przekonaniu o braku obciążeń (art. 170 KC, zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8.5.1997 r., I ACa 227/97, opubl. w Apel.-W-wa z 1998 r. Nr 3, poz. 21).

4. Przeniesienie zastawu
Zastaw jest prawem zbywalnym, wobec czego można go zbyć (a tym samym nabyć w trybie pochodnym). Niezbędne dla skutecznego przeniesienia zastawu jest jednak przeniesienie zabezpieczonej tym zastawem wierzytelności (art. 323 § 2 KC). Nabycie pochodne zastawu zależne jest więc od skutecznej cesji (przelewu) zabezpieczonej wierzytelności, którą oceniać należy wg przesłanek określonych w art. 509 i nast.

5. Roszczenia wynikające ze stosunku zastawu ręcznego
Roszczenia te możemy podzielić na roszczenia przysługujące zastawnikowi oraz roszczenia przysługujące zastawcy.

a. Roszczenia przysługujące zastawnikowi
Podstawowym roszczeniem zastawnika jest roszczenie o wydanie przedmiotu zastawu, ale poza tym zastawnik może domagać się zaspokojenia z przedmiotu zastawu oraz zwrotu nakładów poczynionych na przedmiot zastawu.

aa. roszczenie o wydanie przedmiotu zastawu
(...)

b. roszczenie o zaspokojenie się z przedmiotu zastawu
Problematyczne jest to, czy w ogóle takie roszczenie istnieje. Dla powstania roszczenia konieczne jest ustawowe określenie uprawnienia zastawnika albo obowiązków zastawcy, albowiem roszczenie to możliwość żądania określonego zachowania się dłużnika zgodnie z treścią stosunku prawnego. Powstaje więc problem, znany także w prawie niemieckim, na czym miałoby w tym wypadku polegać świadczenie dłużnika rzeczowego. Można argumentować, iż zastawca jest zobowiązany do tolerowania (znoszenia) zachowania zastawnika, który zamierza zbyć przedmiot wg reguł postępowania egzekucyjnego, zgodnie z treścią zastawu. Podstawą roszczenia byłby art. 306 § 1 KC.
Przesłanką tego roszczenia byłoby posiadanie uprawnienia do żądania zaspokojenia się z przedmiotu zastawu podmiotu podnoszącego powyższe roszczenie oraz legitymacja czynna przeciwnika.

cc. roszczenie o zwrot nakładów poczynionych przez zastawnika na przedmiot zastawu
(...)

b. Roszczenia przysługujące zastawcy
Zastawca może domagać się natomiast zwrotu przedmiotu zastawu po wygaśnięciu zastawu oraz naprawienia szkody z powodu pogorszenia rzeczy.

B. Zastaw umowny zwykły na prawach, art. 327 – 335 KC
W pewnym zakresie będziemy tu stosować przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych (zob. art. 328 KC), ale są jednakże i różnice, o których należy bezwzględnie pamiętać.

1. Przedmiot zastawu
Przedmiotem zastawu na prawach mogą być tylko prawa zbywalne. Prawami zbywalnymi są te wierzytelności, które podlegają przeniesieniu w drodze przelewu, art. 509 § 1 KC.

2. Ustanowienie zastawu na prawach
Podobnie jak w przypadku zastawu ręcznego dla ustanowienia zastawu na prawach konieczne jest zawarcie umowy pomiędzy zastawcą i zastawnikiem. Również i w tym wypadku niezbędnym elementem jest wierzytelność, którą zastaw na prawie ma zabezpieczać.

a. Wierzytelność
Wierzytelność zabezpieczona zastawem na prawach powinna spełniać te same wymagania, które stawia się wobec wierzytelności zabezpieczonych zastawem ręcznym (zob. wyżej).

b. Umowa o ustanowienie zastawu na prawach
Umowa o ustanowienie zastawu na prawach wymaga zachowania formy pisemnej z datą pewną pod rygorem nieważności (art. 329 § 1 zd. 2 w zw. z art. 73 § 2 zd. 1 KC). Jednakże istnieją lex specialis (np. art. 180 KSH), które każą dochowywać innej formy szczególnej i które mają pierwszeństwo przed przepisem art. 329 § 1 zd. 2 KC. W pozostałym zakresie umowa zastawu na prawach powinna odpowiadać tym samym wymaganiom, co umowa o ustanowienie zastawu na rzeczach ruchomych (zob. wyżej).
Powstaje pytanie, czy konieczne jest do rozporządzenia prawem i jego zastawienia stosowne uprawnienie i czy, jeżeli odpowiedź byłaby twierdząca, możliwe jest analogiczne zastosowanie przepisu art. 309 KC i dalej - art. 169 KC.

c. Wydanie rzeczy
Odnosząc ten wymóg do zastawu na prawach można zakładać, że do skuteczności umowy jest konieczne wydanie dokumentu, z którego prawo wynika, jeżeli prawo to jest z tym dokumentem związane (art. 517 KC) albo indos (art. 19 PrWeksl).

3. Wygaśnięcie zastawu na prawach
Zastaw na prawach wygasa w ten sam sposób, co zastaw ręczny (zob. wyżej).

4. Przeniesienie zastawu na prawach
Zastaw na prawach jest również prawem zbywalnym, wobec czego dopuszczalne jest pochodne nabycie zastawu na prawach. I w tym wypadku niezbędnym warunkiem jest przelew wierzytelności zabezpieczonej zastawem.

5. Roszczenia wynikające ze stosunku prawnego zastawu na prawach
Roszczenia te są zbliżone do roszczeń wynikających z zastawu ustanowionego na rzeczach ruchomych, z odpowiednim uwzględnieniem różnic.

---

CategoryZastaw