Wiki source for ZasadaKauzalnosci
====Zasada kauzalności czynności prawnych====
==rozważania na tle {{pu przepis="art. 156 KC"}} i {{pu przepis="art. 158 KC"}} ==
((1)) WSTĘP
((2)) Kauzalność jako aspekt czynności prawnych
Zagadnienie kauzalności (i tym samym jej przeciwieństwo - abstrakcyjność) czynności prawnych powiązane jest przede wszystkim z [[CzynnoscPrawnaPrzysparzajaca czynnościami prawnymi przysparzającymi]] oraz z czynnościami prawnymi zobowiązującymi.
((2)) Pojęcie kauza
Causa bywa rozumiana jako "bezpośredni, typowy cel czynności prawnych" (por. DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, 1974, s. 107).
Causa jako "motyw dokonania czynności prawnej" (w znaczeniu subiektywnym).
Jako zdarzenie prawne uzasadniające wzbogacenie (w znaczeniu obiektywnym).
((2)) Istota kauzalności
Kauzalność czynności prawnej oznacza, iż jej ważność jest zależna od istnienia prawidłowej przyczyny przysporzenia.
((2)) Zasada kauzalności
W prawie polskim mówi się o zasadzie kauzalności. Jednakże należy przy tym zwrócić uwagę, w kontekście jakich umów czynności jest mowa o kauzalności.
Przymiot reguły posiada kauzalność czynności przysparzających. W tym wypadku można więc wychodzić z założenia, że gdy inaczej ustawa nie stanowi, ważność czynności przysparzającej będzie zależny od istnienia //causy//.
((2)) Zbliżone pojęcia i zasady
Zasadę kauzalności należy odróżnić od zasady podwójnego skutku czynności prawnej, wyrażonej w {{pu przepis="art. 155 § 1 KC"}}. Przeciwieństwem zasady kauzalności (niem. //Kausalitätsprinzip//) jest zasada abstrakcyjności (niem. //Abstraktionsprinzip//). Ta ostatnia jest np. dominująca w prawie niemieckim. Z kolei przeciwieństwem zasady podwójnego skutku (niem. //Einheitsprinzip//) jest zasada rozdzielności skutków czynności prawnych (niem. //Trennungsprinzip//).
Zob. także: [[http://wdb.fh-sm.de/WIPR1VerpflichtungVerfuegung stronę w j. niemieckim]].
((1)) Kauzalność czynności prawnych zobowiązujących (do przeniesienia własności)
Inaczej niż Kodeks Napoleona polski KC nie wymienia wśród okoliczności ważności czynności prawnych zobowiązujących podstawy dokonania czynności. Stąd też artykułowany jest postulat o pominięciu causa w aspekcie umów zobowiązujących.
((1)) Kauzalność umów przenoszących własność
{{pu przepis="Art. 156 KC"}} wyraźnie uzależnia ważność umowy przenoszącej własność od istnienia zobowiązania do przeniesienia własności.
((2)) Umowa przenosząca własność
{{pu przepis="Art. 156 KC"}} werbalnie kreuje zasadę kauzalności wobec umów przenoszących własność. {{pu przepis="Art. 156 KC"}} nie dotyczy więc wprost ani umów zobowiązujących ani zobowiązująco-rozporządzających.
Ponieważ w Polce co do zasady mamy do czynienia z czynnościami o podwójnym skutku, umowy rozporządzające występują wówczas, gdy dochodzi do rozbicia czynności prawnej na czynność zobowiązującą i rozporządzającą. Tak może być, gdy strony lub ustawa wyłączą skutek rozporządzający czynności o podwójnym z reguły skutku (zob. więcej w osobnym [[NabycieWlasnosciNieruchomosciCzynnoscPrawna dokumencie]]).
((2)) Zobowiązanie do przeniesienia własności (causa)
Causą jest dla umów przenoszących własność zobowiązanie, którego treścią jest obowiązek przeniesienia własności.
Chodzi więc przede wszystkim o pojęcie **zobowiązania**.
Po drugie należy ustalić źródła, z których zobowiązanie może wynikać. Na szczególną zasługuje problem "innych zdarzeń" (zob. DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, str. 114-116), zwłaszcza w kontekście {{pu przepis="art. 231 KC"}}.
((2)) Zawarcie umowy przenoszącej własność w celu wykonania zobowiązania
{{pu przepis="Art. 156 KC"}} przewiduje kauzalność tylko w zakresie causa solvendi (w celu zwolnienia się od zobowiązania).
((3)) zasada solvendi causa
((3)) inne możliwości niż causa solvendi
Sformułowanie przepisu {{pu przepis="art. 156 KC"}} ("Jeżeli...") pozwala na postawienie pytania, czy dopuszczalne jest zawarcie umowy w innym celu niż przeniesienie własności (DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, str. 112). Drozd uznaje, że teoretycznie jest to możliwe, brak jest jednak praktycznych przykładów, kiedy przysporzenie mogłoby mieć inną causę niż solvendi.
((3)
Drozd (DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, str. 112) słusznie więc stawia pytanie, czy jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w innym celu niż wykonanie zobowiązanie do przeniesienia własności, to zasada kauzalności (zależności) również obowiązuje.
((1)) Abstrakcyjne czynności prawne
Na tle powyższych rozważać pojawia się kwestia, czy możliwe jest w prawie polskim dokonanie abstrakcyjnej czynności prawnej, tzn. takiej, której nie poprzedza czynność zobowiązująca. Tak jest z reguły w razie ustanawiania prawa rzeczowego ograniczonego: użytkowania, służebności, innego prawa rzeczowego ograniczonego. Werbalnie {{pu przepis="art. 156 KC"}} nie obejmuje umów o charakterze wyłącznie rozporządzającym. Wątpliwe jest jednak, czy w polskim prawie takie czynności są w ogóle możliwe. Zoll (w: HabdasWudarskiFSKalus, str. 703 i nast.) wydaje się odrzucać taką możliwość. SN z kolei uważa, że {{pu przepis="art. 156 KC"}} dotyczy tylko tych umów (wyłącznie) rozporządzających, które są zawierane w celu wykonania zobowiązania. Nie może więc dotyczyć umów zawieranych z innej przyczyny (causa obligandi), zob. WyrokSNIVCSK19307. Generalnie jednak wydaje się, iż w Polsce panuje idea powszechnej zasady kauzalności obejmującej wszystkie czynności prawne przysparzające. Nie dopuszcza się więc dokonywania rozporządzenia bez uprzedniego zobowiązania (GniewekKCKomentarz, 2001, art. 156 uw. 5 (na końcu)).
Co w takim razie np. z sytuacjami, gdy obowiązek przeniesienia własności wynika z ustawy? Tak jest np. w przypadku {{pu przepis="art. 740 KC"}} (zob. wyrok SA Poznań z 15.12.2005, I ACa 513/05, LEX nr 186115). W razie zlecenia do dokonania czynności w imieniu własnym przez zleceniobiorcę ale na rachunek zleceniodawcy brak jest czynności zobowiązującej. W szczególności nie uważa się za takową umowy zlecenia (uchwała SN z 27.6.1975, III CZP 55/75, OSN 1976 nr 4, pos. 75; Ogiegło w: PietrzykowskiKomentarzKC, wyd. 4, art. 734 nb. 4). Podobnie może być w razie skutecznego odstąpienia od umowy, gdy obowiązek przeniesienia własności wynika nie z umowy, lecz z {{pu przepis="art. 494 KC"}} oraz w razie budowy na cudzym gruncie ({{pu przepis="art. 231 § 1 KC"}}). Czy te sytuacje stanowią "inne zdarzenia", które mogą być źródłem zobowiązania do przeniesienia własności, o których mowa jest w {{pu przepis="art. 156 KC"}}? Raczej nie, bo w przypadku zobowiązania wynikającego wprost z ustawy trudno jest mówić o ważności zobowiązania. Pnieważ {{pu przepis="art. 156 KC"}} nie wyklucza innych causa (koncentruje się tylko na solvendi causa), zasada z niego wynikająca nie będzie obowiązywać innych zobowiązań.
((1)) Kauzalność umów o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzających)
((1)) Kauzalność formalna
((2)) Czynność zobowiązująca
(...)
((2)) Kauzalność formalna czynności rozporządzającej
Zob. {{pu przepis="Art. 158 zd. 2 KC"}}, według którego zobowiązanie, z którego wynika obowiązek przeniesienia własności nieruchomości, powinno być wymienione w akcie notarialnym.
((1)) Rodzaje causa
((2)) Causa
Wg art. 156 źródłem zobowiązania do przeniesienia własności może być:
1) umowa zobowiązująca do przeniesienia własności,
1) zapis testamentowy,
1) bezpodstawne wzbogacenie lub
1) inne zdarzenie.
((2)) Rodzaje //causy//
Z kolei **rodzaje** przyczyn prawnych przysporzenia są następujące:
1) causa obligandi ver aquirendi - przysporzenie następuje w celu uzyskania korzyści majątkowej (np. prawa albo sumy pieniężnej) przez przysparzającego dla siebie w zamian za przysporzenie,
1) causa solvendi - następuje w celu zwolnienia się od zobowiązania,
1) causa donandi - wzbogacenie innej osoby, na której rzecz dokonuje się przysporzenia kosztem przysparzającego następuje w formie aktu szczodrobliwości
1) causa cavendi - przysporzenie następuje w celu dania zabezpieczenia przez przysparzającego.
((2)) Kauzalność ma w prawie polskim dwie postaci:
1) kauzalność materialna ({{pu przepis="art. 156 KC"}}) i
1) kauzalność formalna ({{pu przepis="art. 158 KC"}}).
((1)) Skutki prawne braku kauzy
((1)) Inne zagadnienia do omówienia
Causa a
- błąd,
- pozorność
- następczy upadek causa,
- dissens (jawny i ukryty),
- cel:
- "cel umowy" ({{pu przepis="art. 59 KC"}}, {{pu przepis="art. 65 § 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 412 KC"}}, {{pu przepis="art. 491 KC"}}, {{pu przepis="art. 492 KC"}}, {{pu przepis="art. 493 KC"}}, {{pu przepis="art. 495 KC"}}, {{pu przepis="art. 645 KC"}}),
- "cel świadczenia" (art. 410),
- "cel zobowiązania" ({{pu przepis="art. 354 KC"}}).
----
CategoryPrawoRzeczowe CategoryInstytucjePrawaCywilnego
==rozważania na tle {{pu przepis="art. 156 KC"}} i {{pu przepis="art. 158 KC"}} ==
((1)) WSTĘP
((2)) Kauzalność jako aspekt czynności prawnych
Zagadnienie kauzalności (i tym samym jej przeciwieństwo - abstrakcyjność) czynności prawnych powiązane jest przede wszystkim z [[CzynnoscPrawnaPrzysparzajaca czynnościami prawnymi przysparzającymi]] oraz z czynnościami prawnymi zobowiązującymi.
((2)) Pojęcie kauza
Causa bywa rozumiana jako "bezpośredni, typowy cel czynności prawnych" (por. DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, 1974, s. 107).
Causa jako "motyw dokonania czynności prawnej" (w znaczeniu subiektywnym).
Jako zdarzenie prawne uzasadniające wzbogacenie (w znaczeniu obiektywnym).
((2)) Istota kauzalności
Kauzalność czynności prawnej oznacza, iż jej ważność jest zależna od istnienia prawidłowej przyczyny przysporzenia.
((2)) Zasada kauzalności
W prawie polskim mówi się o zasadzie kauzalności. Jednakże należy przy tym zwrócić uwagę, w kontekście jakich umów czynności jest mowa o kauzalności.
Przymiot reguły posiada kauzalność czynności przysparzających. W tym wypadku można więc wychodzić z założenia, że gdy inaczej ustawa nie stanowi, ważność czynności przysparzającej będzie zależny od istnienia //causy//.
((2)) Zbliżone pojęcia i zasady
Zasadę kauzalności należy odróżnić od zasady podwójnego skutku czynności prawnej, wyrażonej w {{pu przepis="art. 155 § 1 KC"}}. Przeciwieństwem zasady kauzalności (niem. //Kausalitätsprinzip//) jest zasada abstrakcyjności (niem. //Abstraktionsprinzip//). Ta ostatnia jest np. dominująca w prawie niemieckim. Z kolei przeciwieństwem zasady podwójnego skutku (niem. //Einheitsprinzip//) jest zasada rozdzielności skutków czynności prawnych (niem. //Trennungsprinzip//).
Zob. także: [[http://wdb.fh-sm.de/WIPR1VerpflichtungVerfuegung stronę w j. niemieckim]].
((1)) Kauzalność czynności prawnych zobowiązujących (do przeniesienia własności)
Inaczej niż Kodeks Napoleona polski KC nie wymienia wśród okoliczności ważności czynności prawnych zobowiązujących podstawy dokonania czynności. Stąd też artykułowany jest postulat o pominięciu causa w aspekcie umów zobowiązujących.
((1)) Kauzalność umów przenoszących własność
{{pu przepis="Art. 156 KC"}} wyraźnie uzależnia ważność umowy przenoszącej własność od istnienia zobowiązania do przeniesienia własności.
((2)) Umowa przenosząca własność
{{pu przepis="Art. 156 KC"}} werbalnie kreuje zasadę kauzalności wobec umów przenoszących własność. {{pu przepis="Art. 156 KC"}} nie dotyczy więc wprost ani umów zobowiązujących ani zobowiązująco-rozporządzających.
Ponieważ w Polce co do zasady mamy do czynienia z czynnościami o podwójnym skutku, umowy rozporządzające występują wówczas, gdy dochodzi do rozbicia czynności prawnej na czynność zobowiązującą i rozporządzającą. Tak może być, gdy strony lub ustawa wyłączą skutek rozporządzający czynności o podwójnym z reguły skutku (zob. więcej w osobnym [[NabycieWlasnosciNieruchomosciCzynnoscPrawna dokumencie]]).
((2)) Zobowiązanie do przeniesienia własności (causa)
Causą jest dla umów przenoszących własność zobowiązanie, którego treścią jest obowiązek przeniesienia własności.
Chodzi więc przede wszystkim o pojęcie **zobowiązania**.
Po drugie należy ustalić źródła, z których zobowiązanie może wynikać. Na szczególną zasługuje problem "innych zdarzeń" (zob. DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, str. 114-116), zwłaszcza w kontekście {{pu przepis="art. 231 KC"}}.
((2)) Zawarcie umowy przenoszącej własność w celu wykonania zobowiązania
{{pu przepis="Art. 156 KC"}} przewiduje kauzalność tylko w zakresie causa solvendi (w celu zwolnienia się od zobowiązania).
((3)) zasada solvendi causa
((3)) inne możliwości niż causa solvendi
Sformułowanie przepisu {{pu przepis="art. 156 KC"}} ("Jeżeli...") pozwala na postawienie pytania, czy dopuszczalne jest zawarcie umowy w innym celu niż przeniesienie własności (DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, str. 112). Drozd uznaje, że teoretycznie jest to możliwe, brak jest jednak praktycznych przykładów, kiedy przysporzenie mogłoby mieć inną causę niż solvendi.
((3)
Drozd (DrozdPrzeniesienieWlasnosciNieruchomosci, str. 112) słusznie więc stawia pytanie, czy jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w innym celu niż wykonanie zobowiązanie do przeniesienia własności, to zasada kauzalności (zależności) również obowiązuje.
((1)) Abstrakcyjne czynności prawne
Na tle powyższych rozważać pojawia się kwestia, czy możliwe jest w prawie polskim dokonanie abstrakcyjnej czynności prawnej, tzn. takiej, której nie poprzedza czynność zobowiązująca. Tak jest z reguły w razie ustanawiania prawa rzeczowego ograniczonego: użytkowania, służebności, innego prawa rzeczowego ograniczonego. Werbalnie {{pu przepis="art. 156 KC"}} nie obejmuje umów o charakterze wyłącznie rozporządzającym. Wątpliwe jest jednak, czy w polskim prawie takie czynności są w ogóle możliwe. Zoll (w: HabdasWudarskiFSKalus, str. 703 i nast.) wydaje się odrzucać taką możliwość. SN z kolei uważa, że {{pu przepis="art. 156 KC"}} dotyczy tylko tych umów (wyłącznie) rozporządzających, które są zawierane w celu wykonania zobowiązania. Nie może więc dotyczyć umów zawieranych z innej przyczyny (causa obligandi), zob. WyrokSNIVCSK19307. Generalnie jednak wydaje się, iż w Polsce panuje idea powszechnej zasady kauzalności obejmującej wszystkie czynności prawne przysparzające. Nie dopuszcza się więc dokonywania rozporządzenia bez uprzedniego zobowiązania (GniewekKCKomentarz, 2001, art. 156 uw. 5 (na końcu)).
Co w takim razie np. z sytuacjami, gdy obowiązek przeniesienia własności wynika z ustawy? Tak jest np. w przypadku {{pu przepis="art. 740 KC"}} (zob. wyrok SA Poznań z 15.12.2005, I ACa 513/05, LEX nr 186115). W razie zlecenia do dokonania czynności w imieniu własnym przez zleceniobiorcę ale na rachunek zleceniodawcy brak jest czynności zobowiązującej. W szczególności nie uważa się za takową umowy zlecenia (uchwała SN z 27.6.1975, III CZP 55/75, OSN 1976 nr 4, pos. 75; Ogiegło w: PietrzykowskiKomentarzKC, wyd. 4, art. 734 nb. 4). Podobnie może być w razie skutecznego odstąpienia od umowy, gdy obowiązek przeniesienia własności wynika nie z umowy, lecz z {{pu przepis="art. 494 KC"}} oraz w razie budowy na cudzym gruncie ({{pu przepis="art. 231 § 1 KC"}}). Czy te sytuacje stanowią "inne zdarzenia", które mogą być źródłem zobowiązania do przeniesienia własności, o których mowa jest w {{pu przepis="art. 156 KC"}}? Raczej nie, bo w przypadku zobowiązania wynikającego wprost z ustawy trudno jest mówić o ważności zobowiązania. Pnieważ {{pu przepis="art. 156 KC"}} nie wyklucza innych causa (koncentruje się tylko na solvendi causa), zasada z niego wynikająca nie będzie obowiązywać innych zobowiązań.
((1)) Kauzalność umów o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzających)
((1)) Kauzalność formalna
((2)) Czynność zobowiązująca
(...)
((2)) Kauzalność formalna czynności rozporządzającej
Zob. {{pu przepis="Art. 158 zd. 2 KC"}}, według którego zobowiązanie, z którego wynika obowiązek przeniesienia własności nieruchomości, powinno być wymienione w akcie notarialnym.
((1)) Rodzaje causa
((2)) Causa
Wg art. 156 źródłem zobowiązania do przeniesienia własności może być:
1) umowa zobowiązująca do przeniesienia własności,
1) zapis testamentowy,
1) bezpodstawne wzbogacenie lub
1) inne zdarzenie.
((2)) Rodzaje //causy//
Z kolei **rodzaje** przyczyn prawnych przysporzenia są następujące:
1) causa obligandi ver aquirendi - przysporzenie następuje w celu uzyskania korzyści majątkowej (np. prawa albo sumy pieniężnej) przez przysparzającego dla siebie w zamian za przysporzenie,
1) causa solvendi - następuje w celu zwolnienia się od zobowiązania,
1) causa donandi - wzbogacenie innej osoby, na której rzecz dokonuje się przysporzenia kosztem przysparzającego następuje w formie aktu szczodrobliwości
1) causa cavendi - przysporzenie następuje w celu dania zabezpieczenia przez przysparzającego.
((2)) Kauzalność ma w prawie polskim dwie postaci:
1) kauzalność materialna ({{pu przepis="art. 156 KC"}}) i
1) kauzalność formalna ({{pu przepis="art. 158 KC"}}).
((1)) Skutki prawne braku kauzy
((1)) Inne zagadnienia do omówienia
Causa a
- błąd,
- pozorność
- następczy upadek causa,
- dissens (jawny i ukryty),
- cel:
- "cel umowy" ({{pu przepis="art. 59 KC"}}, {{pu przepis="art. 65 § 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 412 KC"}}, {{pu przepis="art. 491 KC"}}, {{pu przepis="art. 492 KC"}}, {{pu przepis="art. 493 KC"}}, {{pu przepis="art. 495 KC"}}, {{pu przepis="art. 645 KC"}}),
- "cel świadczenia" (art. 410),
- "cel zobowiązania" ({{pu przepis="art. 354 KC"}}).
----
CategoryPrawoRzeczowe CategoryInstytucjePrawaCywilnego
