Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Roszczenie negatoryjne

treść i przesłanki roszczenia negatoryjnego z art. 222 § 2 KC

Zgodnie z art. 222 § 2 KC właściciel nieruchomości może domagać się od podmiotu dokonującego naruszeń prawa własności w inny sposób niż poprzez pozbawienie rzeczy, zaniechania tych naruszeń i przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Oznacza to, że przepis ten zawiera w zasadzie dwie podstawy roszczenia: o zaniechanie (w domyśle: dalszych) naruszeń oraz o przywrócenie stanu zgodnego z prawem.

I. Roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem, art. 222 § 2 alt. 1 KC
Roszczenie to zmierza do przywrócenia właścicielowi niezakłóconego władztwa nad rzeczą i usunięcie władztwa osoby nieuprawnionej (Ignatowicz/Wójcik, System prawa cywilnego... (1977), str. 535; Rudnicki, Komentarz (2001), art. 222 – 223, Nr 17 (str. 310). Oznacza to, że naruszający własność może zostać zobowiązany także do czynienia, nie tylko do zaniechania. Przeciw temu zwracają się przedstawiciele wąskiego pojmowania pojęcia “przywrócenia stanu zgodnego z prawem”, którzy ograniczają się tylko do przyznania właścicielowi praw do żądania zaniechania dalszych naruszeń, bez obowiązku jednak usuwania skutków już dokonanych ingerencji.
Właściwe wydaje się stanowisko pośrednie, według którego roszczenie to powinno obejmować żądanie wycofania się naruszyciela ze sfery uprawnień właściciela, ale już nie pełnej restytucji, albowiem oznaczałoby to możliwość domagania się odszkodowania (por. restytucja naturalna), a to mogłoby to spowodować obejście przepisów o przedawnieniu roszczeń odszkodowawczych.

1. Uprawnienie do żądania usunięcia naruszeń
Usunięcia naruszeń prawa własności mogą domagać się tylko podmioty uprawnione. Należy do nich z pewnością właściciel, gdyż przepis art. 222 § 2 KC dotyczy ochrony właśnie prawa własności. Także współwłaściciel byłby, na mocy art. 209 KC, uprawniony do zgłoszenia żądania, jeżeli wykazałby, iż dochodzenie roszczenia zmierza do zachowania wspólnego prawa.
Trzeba pamiętać, że na mocy przepisów szczególnych (art. 233 KC i 690 KC) uprawniony do podniesienia roszczenia o ochronę byłby także użytkownik wieczysty (art. 232 KC) oraz najemca lokalu i dzierżawca.

2. Naruszenie własności
W roszczeniu art. 222 § 2 KC chodzi o takie naruszenia własności, które nie polegają na pozbawieniu władztwa nad rzeczą. Rozumie się pod tym pojęciem trwałe i bezprawne wkroczenie w sferę uprawnień właściciela, nie pociągające za sobą utraty przez właścicela władztwa, które jednak uniemożliwia lub utrudnia właścicielowi wykonywanie służących mu uprawnień w sposób odpowiadający treści własności (Dybowski w: Ignatowicz (red.) System prawa cywilnego. Prawo własności..., 1977 r. str. 529 - 530). Chodzi więc o takie oddziaływania, które utrudniają korzystanie z rzeczy np. poprzez jej uszkodzenie, dokonywanie zmian w zakresie przeznaczenia, szkodliwe imisje (zapachy, hałasy itp.) i inne, które jednak zawsze muszą pochodzić od człowieka.

a. oddziaływanie na rzecz
Oddziaływania te można podzielić na: oddziaływania fizyczne (np. niszczenie rzeczy) oraz imisje.
Imisje dzielą się z kolei na imisje bezpośrednie i imisje pośrednie. Imisje bezpośrednie polegają na celowym i bezpośrednim kierowaniu określonych substancji na inną rzecz przy pomocy odpowiednich urządzeń i są zakazane zawsze, albowiem naruszają uprawnienie właściciela do korzystania z rzeczy z wyłączeniem innych osób (art. 140 KC).
Imisje pośrednie stanowią uboczny skutek działalności właściciela (a nie celowe i bezpośrednie oddziaływanie na cudzą rzecz. Imisje pośrednie jako zwykły objaw korzystania przez właściciela ze swych uprawnień są z reguły dopuszczalne, chyba że przekraczają dozwolone granice (art. 144 KC).

b. pochodzące od człowieka
Roszczenie negatoryjne przysługuje wyłącznie wówczas, gdy naruszenie pochodzi od człowieka. Mamy z tym do czynienia wówczas, gdy człowiek ma wpływ na występowanie naruszeń, a więc od jego woli zależy, czy mają one miejsce.

3. Bezprawność
Konieczną przesłanką powstania roszczenia negatoryjnego jest bezprawność zachowania się naruszającego cudzą własność. Wkroczenie w sferę uprawnień właściciela jest bezprawne, gdy jeżeli dokonane zostało wbrew woli właściciela i nie znajduje oparcia w przepisach prawnych (Ignatowicz, System prawa cywilnego. Prawo własności (1977), str. 530). Jeżeli istnieje obowiązek znoszenia (tolerowania) przez właściciela naruszeń jego prawa, ingerencja nie jest bezprawna. Źródłem obowiązku znoszenia naruszeń prawa własności może być umowa, ustawa oraz akt władczy. Jeżeli chodzi o regulacje ustawowe to mogą wynikać one zarówno z przepisów prawa cywilnego jak i administracyjnego. Wśród cywilnoprawnych przepisów wymienić należy głównie regulacje tzw. prawa sąsiedzkiego, czyli np. art. 144 i art. 149 zd. 1 KC.

a. obowiązek znoszenia z art. 144 KC
Obowiązek tolerowania ingerencji w prawo własności wynikający z art. 144 znachodzi wówczas, gdy mamy do czynienia z oddziaływaniem pomiędzy nieruchomościami.

(1) nieruchomości sąsiednie
Nieruchomości muszą pozostawać w sąsiedztwie. Nieruchomość sąsiednia to jednak nie tylko nieruchomość bezpośrednio granicząca z tą, na której dokonuje się działań, ale i ta nieruchomość, która wprawdzie nie ma z nią bezpośredniej styczności ale na której są odczuwalne oddziaływania (por. Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz (3. wyd.) art. 144 nb. 11).

(2) imisje pośrednie
Art. 144 obejmuje tylko imisje pośrednie, gdyż imisje bezpośrednie są zakazane na mocy art. 140 KC. Imisje pośrednie stanowią uboczny skutek działalności właściciela, do której właściciel jest uprawniony na mocy art. 140 KC.
Spośród imisji pośrednich art. 144 KC obejmuje imisje pozytywne (oddziaływanie wprost na nieruchomość sąsiednią przez imisję substancji lub energii), imisje negatywne (polegające na tamowaniu przenikania na nieruchomość sąsiednią określonych energii, np. światła słonecznego) oraz imisje materialne (gdy następuje przenikanie na sąsiednią nieruchomość cząstek materii – pyłów lub gazów – lub pewnych sił – hałasów i wstrząsów).
Sporne jest natomiast zastosowanie art. 144 do imisji niematerialnych (idealnych), polegających na na oddziaływaniu na psychikę właściciela nieruchomości sąsiedniej, w szczególności na jego poczucie bezpieczeństwa, estetyki albo niezależności (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz (3. wyd.) art. 144 nb. 7). Większość opowiada się za stosowaniem w tym wypadku art. 23 i 24 KC.

(3) brak przekroczenia przeciętnej miary
Obowiązek znoszenia imisji trwa tak dopóty, dopóki nie przekraczają one przeciętnej miary wynikającej ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości wynika przede wszystkim z przeznaczenia nieruchomości wg planów zagospodarowania przestrzennego uchwalonych zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Rozporządzenie wykonawcze do tej ustawy (rozporządzenie ministra infratsruktury z 23.8.2007 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego) wymienia w załączniku 1 następujące przeznaczenia terenów:

• tereny zabudowy mieszkaniowej,
• tereny zabudowy usługowej,
• tereny użytkowane rolniczo,
• tereny zabudowy techniczno-produkcyjnej,
• tereny zieleni i wód,
• tereny komunikacji oraz
• tereny infrastruktury technicznej

Stosunki miejscowe to czyli aktualnie i przyjęty przez większość sposób używania nieruchomości na pewnym terenie (Dybowski, Ochrona własności, str. 325).
Powstaje pytanie o skutki braku planu zagospodarowania przestrzennego, co jest systuacją nader często jeszcze spotykaną. W takim wypadku powinien być rozstrzygający faktyczny charakter obszaru, na którym położone są nieruchomości, określony przez rzeczywisty sposób użytkowania nieruchomości położonych na jego obszarze przez większość osób go zasiedlających.

b. obowiązek znoszenia wynikający z innych przepisów
Tutaj zastosowanie powinny mieć ogólne przepisy wykluczające bezprawność np. art. 423 KC. Ich zastosowanie jest raczej sporadyczne.

II. Roszczenie o zaniechanie naruszeń, art. 222 § 2 alt. 2 KC
Roszczenie o zaniechanie naruszeń ma doprowadzić do zaprzestania dokonywania kolejnych ingerencji w prawo własności uprawnionego.
Przesłanki tego roszczenia są zbliżone do przesłanek roszczenia o przywrócenie stanu zgodnego z prawem, tzn. również podnoszący roszczenie musi być uprawniony, a zobowiązany być “autorem” naruszeń. Musi także dojść do naruszenia własności, przy czym dla tego roszczenia charakterystyczne jest, że dodatkowo wymagane jest niebezpieczeństwo dokonania naruszenia. Wbrew dosłownemu brzmieniu wystarczy jednak ryzyko wystąpienia dopiero pierwszego naruszenia, aby podnieść roszczenie o zaniechanie. Nie jest więc konieczne, aby wcześniej już dochodziło do ingerencji. Wystarczy zagrożenie (pierwszą) ingerencją w sferę własności.

---

CategoryOchronaWlasnosci