Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Podstawa prawna roszczenia cywilnoprawnego

A. UWAGI OGÓLNE
Roszczenie, aby mogło istnieć, musi wynikać z określonej podstawy. Podstawą prawną roszczenia może tylko być norma prawna zobowiązująca lub upoważniająca jej adresata do określonego zachowania.

Norma prawna stanowiąca podstawę roszczenia powinna składać się z co najmniej dwóch elementów:

• hipotezy, w której wskazany jest adresat normy oraz okoliczności zastosowania tej normy oraz
• dyspozycji, która określa skutki prawne, w szczególności nakłada obowiązek lub udziela upoważnienia do określonego działania.

Aby daną normę móc uznać za podstawę prawną roszczenia, musi spełniać ona określone wymogi:
Przede wszystkim musi chodzić o normę prawną z zakresu prawa prywatnego.
Dalej musi być ona jednoznaczna pod tym względem, iż konstytuuje określone co do swej treści prawo i tym samym wyznacza jednoznacznie obowiązek zachowania się przez dłużnika.
Ponadto norma musi indywidualnie określać podmiot uprawniony (wierzyciela roszczenia) i zobowiązany (dłużnika). Normy prawne posługują się zazwyczaj sformułowaniami, iż określony podmiot może od innego czegoś żądać (domagać się) albo jeden podmiot jest zobowiązany do jakiegoś zachowania wobec innego podmiotu.

W razie gdy strony ułożyły stosunek w sposób nie przewidziany regulacjami prawa cywilnego, podstawę prawną może stanowić art. 353¹ KC, zgodnie z którym strony mogą ustalićstosunek zobowiązaniowy swobodnie, tzn. według swego uznania, z tym jednak zastrzeżeniem, że jego treść ani cel nie może sprzeciwiać się ustawie.


B. WYSZUKANIE PODSTAWY PRAWNEJ
Wyszukanie podstawy prawnej a jej sprawdzenie to odrębne kroki. Z wielu wypisanych w pierwszym etapie przepisów należałoby sprawdzić wszystkie. Należy je więc odpowiednio uporządkować i dokonać ich sprawdzenia wg określonej kolejności. Postępowanie w opisany poniżej sposób pozwoli na na uniknięcie błędów i niepotrzebnych powtórzeń ale przede wszystkim umożliwi dokonanie kompleksowej oceny stanu faktycznego. Wyznacznikiem kolejności sprawdzania jest źródło normy stanowiącej podstawę roszczenia.

1. Umowa
W pierwszej kolejności podlegają sprawdzeniu podstawy roszczenia wynikające z umowy jako najbardziej specjalnej regulacji stosunków prawnych pomiędzy danymi podmiotami.
Uzasadnieniem dla takiej kolejności jest znaczenie umowy dla roszczeń wynikających z pozostałych źródeł, a dokładnie:

• umowa wyklucza roszczenia z prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, albowiem istotą tego stosunku prawnego jest właśnie brak zlecenia (zob. art. 752 KC
  art. 752 KC
  Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachować należytą staranność.

  [schowaj]
  ) i jakiegokolwiek innego umownego upoważnienia do prowadzenia cudzych spraw;
• umowa daje tytuł zobowiązaniowy do faktycznego władania cudzą rzeczą i wpływa tym samym na zasadność roszczeń wydobywczych (art. 222 § 1 KC
  art. 222 KC
  § 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
  § 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

  [schowaj]
  ) oraz tzw. roszczeń uzupełniających (art. 224 i nast. KC
  art. 224 KC
  § 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
  § 2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

  [schowaj]
  );
• umowa może wpływać na zakres odpowiedzialności (zawinienie) bądź bezprawność (np. zgoda poszkodowanego) w przypadku roszczeń deliktowych;
• umowa stanowi w końcu podstawę prawną przysporzenia i wyklucza tym samym roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (zob. art. 410 § 2 KC
  art. 410 KC
  § 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
  § 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

  [schowaj]
  ).

SchematRoszczeniaUmowne

2. Culpa in contrahendo
Zbadanie roszczeń odszkodowawczych wynikających c.i.c. przed pozostałymi, w szczególności deliktowymi, roszczeniami jest uzasadnione tym, że przewiduje łagodniejszą odpowiedzialność, co z kolei może i powinno wpływać na zakres odpowiedzialności deliktowej poprzez jej ograniczenie.
SchematCulpaInContrahendo

3. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia powoduje powstanie między stronami (zastępującymi i zastępowanym) stosunku o charakterze podobnym do umownego i przez to istnienie tej relacji może wpływać na zasadność pozostałych roszczeń podobnie jak umowa.
SchematNegotiorumGestio

4. Roszczenia z przepisów prawa rzeczowego
Roszczenia wynikające z przepisów prawa rzeczowego są z jednej strony zależne od ustalenia wcześniej wspomnianych okoliczności (zob. uwagi dot. wpływu umowa na roszczenia rzeczowe) a z drugiej strony zawierają niekiedy regulacje stanowiące lex specialis wobec norm deliktowych i bezpodstawnego wzbogacenia (np. odpowiedzialność posiadacza o zwrot pożytków oraz z tytułu zniszczenia, pogorszenia lub utraty rzeczy (art. 224 KC, art. 225 KC i art. 230 KC) i relacje tych przepisów do deliktów oraz bezpodstawnego wzbogacenia).
SchematRoszczeniaPrawnorzeczowe

5. Ustawa
Pozostałe roszczenia można ująć w jedną grupę, w której dla wszyskich roszczeń wspólne jest to, iż stsunki prawne z nich wynikające tworzą się ex lege a nie mocą umowy stron.

a. roszczenia deliktowe
Kolejność dwu ostatnich grup jest już w zasadzie dowolna. Jednakże doświadczenie wskazuje, iż roszczenia odszkodowawcze stanowią największą grupę roszczeń, a w przypadku tych roszczeń podstawę prawną roszczeń należy szukać właśnie w przepisach o odpowiedzialności deliktowej
SchematDelikty

b. roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Ta grupa roszczeń powinna zamykać badanie. Nierzadko jest to wymuszone także, iż stanowi ona swoiste ultima ratio dla roszczeń o zwrot rzeczy albo wyrównanie nakładów itp.
SchematBezpodstawneWzbogacenie

C. STRUKTURA
Jeżeli wg powyższego schematu udało się ustalić przypuszczalną normę uzasadniającą żądanie wierzyciela, przychodzi pora na ustalenie przesłanek jej zastosowania. Wymaga to wykładni pojęć zawartych w hipotezie danej normy. Da się to najlepiej przedstawić na konkretnym przykładzie np. art. 477 § 1 KC.
Hipotezę tej normy stanowi część mówiąca "w razie zwłoki dłużnika". Następnie w dyspozycji norma ta określa, że wierzyciel (jednoznacznie wskazany podmiot) może domagać się od dłużnika naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jednocześnie norma też wyjaśnia, że dochodzenie roszczenia odszkodowawczego nie wyklucza żądania wykonania umowy, jednakże przepis ten nie kreuje roszczenia o wykonanie umowy.
Warunkiem koniecznym (condicio sine qua non) żądania odszkodowania za zwłokę jest wystąpienie tejże zwłoki dłużnika. Nie jest to warunek wystarczający. Logicznym, ale nie wyrażonym wprost w przepisie warunkiem dochodzenia roszczenia z tytułu zwłoki jest jeszcze to, aby między dłużnikiem i wierzycielem istniał stosunek zobowiązaniowy, z którego wynika obowiązek świadczenia przez dłużnika. Mamy więc ustalone dwie przesłanki roszczenia odszkodowawczego: Oba warunki pozostają w logicznym stosunku koniunkcji.

Ad A. Pojęcie zwłoki nie jest dokładniej rozwinięta w art. 477 KC. Do ustalenia, kiedy mamy do czynienia ze zwłoką dłużnika konieczne jest więc sięgnięcie do innych przepisów. Definicję zwłoki w polskim kodeksie znajdziemy w art. 476 KC. Wynika z niego, że zwłoka ma miejsce, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie i ponosi odpowiedzialność za ten fakt. Warunkami wystąpienia zwłoki są więc następujące (znów kumulatywnie):
Ad C. Termin spełnienia świadczenia określono w art. 455 KC.
Ad D. Definicji świadczenia w polskim kodeksie nie ma, więc wyjaśnieniem tego pojęcia zajmuje się literatura i orzecznictwo (zob. Swiadczenie).
Ad E. Zakres okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność precyzują z kolei art. 472 KC, art. 473 KC i art. 474 KC.

Na powyższej analizy widać, że przepisy te pozostają w zależnościach dających się wyrazić przy pomocy takich operatorów logicznych jak "i" (kumulacja), "lub" (alternatywa łączna) oraz "albo" (alternatywa rozłączna). Zależności te da się przedstawić liniowo: jeżeli A to B i C. A ma miejsce jeżeli wystąpi D, E i F. D ma miejsce, gdy zachodzi G lub H, zaś F gdy I, J lub K... itd.
Łatwiej jednak przedstawić je formie graficznej: zob. schemat Taris(R) o zwłoce dłużnika.
Schemat ten przedstawia akurat pewien wycinek prawa cywilnego, ale nie ma przeszkód, aby w ten sposób przedstawić cały system prawa cywilnego. Wówczas schemat dot. zwłoki dłużnika stanowi tylko jeden z elementów całej złożonej struktury.

Okazuje się również, że są pewne zasadnicze struktury wspólne dla wielu zagadnień. I tak np. istnieje ogólna struktura oddająca istotne zagadnienia związane roszczeniami cywilnoprawnymi: zob. ogólna struktura roszczenia cywilnoprawnego.

---

CategoryLeksykonP CategoryRoszczeniaCywilnoprawne