Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Mediacja na podstawie postanowienia sądu

postępowanie mediacyjne prowadzone na podstawie postanowienia sądu

A. Informacje ogólne
Poza mediacją umowną wyróżniamy również mediację ze skierowania sądu, prowadzoną na podstawie postanowienia sądu.




3.1.3.1. Dopuszczalność sądowego skierowania stron do mediacji

W celu jak najszerszego stosowania mediacji w sprawach cywilnych ustawa przewiduje możliwość przeprowadzenia mediacji także wtedy, gdy strony nie zawarły umowy o mediację – na podstawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji ((przepis art. 1838 KPC nie istnieje)) . Takie orzeczenie sąd może wydać samodzielnie (z urzędu), niezależnie od tego, czy strony uprzednio zawarły umowę o mediację, jak również na wniosek stron. W każdym jednak przypadku to on decyduje, czy skierować strony do mediacji. Może nawet zignorować wspólny wniosek stron, jeśli zachodzi obawa przedłużenia postępowania.
Sąd może skierować strony do mediacji jedynie we wstępnej fazie postępowania, czyli w okresie od wniesienia pozwu do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę ((przepis art. 1838 § 1 zd. 1 KPC nie istnieje)). Takie ograniczenie czasowe może w niektórych sytuacjach powodować spore trudności. Często bowiem dopiero w toku kolejnych rozpraw zostają ujawnione okoliczności przemawiające za słusznością skierowania sprawy do mediacji. Pierwsza rozprawa ma niekiedy jedynie formalny charakter (tak w szczególności w sprawach złożonych). Jeśli dopiero po jej zakończeniu sąd dojdzie do wniosku, że sprawa nadaje się do mediacji, ma w tym przypadku właściwie związane ręce. Na dalszym etapie postępowania decyzja o wszczęciu mediacji należy już tylko do samych stron. Zgodnie bowiem z treścią (przepis art. 1838 § 1 zd. 2 KPC nie istnieje) po zamknięciu pierwszego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron. W ten sposób prawodawca jeszcze raz podkreślił podstawową cechę mediacji, jaką jest jej dobrowolność. Jedynie wyjątkowo w sprawach o rozwód i separację sąd może w każdym stanie sprawy skierować strony do mediacji (por. art. 436 § 1 oraz (przepis art. 4452 KPC nie istnieje)). Niedopuszczalne jest skierowanie przez sąd stron do mediacji w czasie zawieszenia postępowania w sprawie (art. 179 § 3 KPC). Wyjątek dotyczy spraw o rozwód i o separację, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa (art. 436 § 1 zd. 2 KPC).
Ponadto w (przepis art. 1838 § 2 KPC nie istnieje) ustawodawca przewidział dodatkowe ograniczenie określając, że sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w czasie postępowania sądowego. Niezależnie od wyniku mediacji przeprowadzonej na skutek postanowienia sądu i pomimo nowych okoliczności uzasadniających przekonanie, że w wyniku mediacji strony mogą zawrzeć ugodę, ponowne skierowanie stron do mediacji jest niedopuszczalne .
Co do zasady, skierowanie stron do mediacji przez sąd ma charakter fakultatywny i zależy od dokonanej przez niego oceny w zakresie celowości takiego skierowania. Jedynie w sytuacji, gdy pozwany przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy zgłosi zarzut zawarcia umowy o mediację przed wszczęciem postępowania sądowego, sąd obligatoryjnie kieruje strony do mediacji ((przepis art. 2021 KPC nie istnieje)). Sama mediacja natomiast, zgodnie z jej naczelnymi zasadami, pozostaje wciąż dobrowolna. Należy zgodzić się ze stanowiskiem , że sąd powinien kierować strony do mediacji tylko wtedy, gdy nie było wcześniejszej próby mediacji, podjętej na podstawie łączącej strony umowy o mediację. Za podstawę prowadzenia mediacji w takiej sytuacji uznać należy postanowienie sądu kierującego strony do mediacji, a nie umowę stron.
Jak wynika z treści (przepis art. 1831 § 2 zd. 1 KPC nie istnieje) sąd kierując strony do mediacji czyni to zawsze w formie postanowienia. Może ono być wydane zarówno na rozprawie, jak i na posiedzeniu niejawnym ((przepis art. 1838 § 3 zd. 1 KPC nie istnieje)). Na postanowienie to nie przysługuje zażalenie. Strona może jednak nie wyrazić zgody na mediację, co skutkuje tym, że mediacji się nie prowadzi. O ile postanowienie zostało wydane na posiedzeniu niejawnym, wymaga ono doręczenia stronom (art. 357 § 2 KPC). Choć nie wynika to wprost z przepisów, to w celu wykonania postanowienia o skierowaniu stron do mediacji sąd powinien odpis tego postanowienia niezwłocznie doręczyć również mediatorowi, aby ten mógł podjąć czynności mediacyjne. Doręczenie mediatorowi odpisu postanowienia jest jedynie wynikiem przyjętej praktyki sądowej.
Postępowanie mediacyjne ze skierowania sądu nie uchybia zasadzie dobrowolności mediacji. W myśl (przepis art. 1838 § 3 zd. 2 KPC nie istnieje) mediacji nie prowadzi się, jeżeli strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia o skierowaniu do mediacji nie wyraziła zgody na mediację. Niefortunne sformułowanie „nie wyraziła zgody na mediację” budzi istotne wątpliwości interpretacyjne. Zwrot ten może być rozumiany dwojako. Z jednej strony można bronić poglądu, że każda ze stron powinna w ciągu tygodnia wyrazić zgodę na mediację, inaczej mediacja nie rozpocznie się (tzn. milczenie drugiej strony wyklucza mediację). Z drugiej strony można uznać, że postępowanie mediacyjne rozpocznie się, chyba że druga strona w terminie tygodnia złoży oświadczenie o braku zgody na mediację (tzn. milczenie oznacza zgodę na mediację). Podobne problemy pojawiają się na gruncie (przepis art. 1836 § 2 pkt 4 in fine KPC nie istnieje), gdzie znalazło się identyczne sformułowanie. Pierwsze stanowisko wydaje się lepiej odpowiadać zasadzie dobrowolności postępowania, z której można wyprowadzić wniosek, że niezbędne jest oświadczenie woli wyrażające zgodę na wszczęcie mediacji. Za tym stanowiskiem przemawia także to, że jeśli prawodawca oczekuje od stron oświadczenia o braku zgody na mediację, to posługuje się innym niż omawiane sformułowaniem („oświadczy, że nie wyraża zgody na mediację” – (przepis art. 18310 § 2 in fine KPC nie istnieje)) . Z uzasadnienia projektu do ustawy wynika natomiast, że zamiar autorów ustawy był odmienny. Czytamy w nim, że sąd może skierować strony do mediacji, „gdy strony się temu nie sprzeciwią” w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia postanowienia . Tym samym ustawodawca wprowadził swoiste domniemanie milczącej zgody stron na udział w mediacji. Z uwagi na to, że niezgłoszenie sprzeciwu w przewidzianym terminie nie zawsze jest jednoznaczne z rzeczywistym zamiarem uczestnictwem w mediacji, rozwiązanie to de facto przerzuca obowiązek uzyskania zgody stron na udział w mediacji z sądu na mediatora .
Komentowany przepis nie może być interpretowany w ten sposób, że w razie niewyrażenia zgody na mediację po terminie przewidzianym w tym przepisie, mediację pomimo tego prowadzi się. Brak zgody na mediację – bez względu na to kiedy wyrażony – sprawia, że nie ma widoków na ugodowe załatwienie sprawy, co czyni prowadzenie postępowania bezcelowym. Wskazany w tym przepisie termin ma charakter jedynie instrukcyjny, a jego zadaniem jest zdyscyplinowanie stron i zapobieganie zbędnemu przedłużaniu postępowania. Przyjąć jednak należy, że jeśli strona wycofa się z mediacji po upływie tygodniowego terminu, to będzie musiała pokryć wynagrodzenie i wydatki mediatora. Jak wynika z powyższych rozważań, Kodeks postępowania cywilnego zakłada bowiem zgodę strony na mediację w razie braku zgłoszenia sprzeciwu we wskazanym terminie.
Oświadczenie o braku zgody na mediację powinno być adresowane do sądu, który wydał postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji. Może być złożone tak na piśmie, jak i ustnie do protokołu w trakcie posiedzenia sądu. Złożenie takiego oświadczenia co do zasady nie pociąga dla składającej je strony żadnych negatywnych konsekwencji procesowych. Wyjątek stanowi jedynie możliwość obciążenia kosztami, o której mowa w art. 103 § 2 KPC.
Sąd może skierować strony do mediacji w każdej sprawie, w której zawarcie ugody jest dopuszczalne (art. 10 KPC), oraz w sprawach rodzinnych i opiekuńczych (art. 436 § 1, art. 4452 oraz 5702 KPC). Ustawodawca wyłączył jednak możliwość sądowego skierowania stron do mediacji w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nakazowym, upominawczym i uproszczonym ((przepis art. 1838 § 4 KPC nie istnieje)). Na temat słuszności tego ograniczenia porównaj uwagi zamieszczone w punkcie 1.7. rozdziału I.










B. Literatura
M. Pazdan, O mediacji i projekcie jej unormowania w Polsce, Rejent nr 2/2004,