Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Cechy postępowania mediacyjnego

omówienie podstawowych cech postępowania mediacyjnego

A. Katalog podstawowych cech
Analizując instytucję mediacji, należy wyszczególnić katalog podstawowych cech tej instytucji. Poniżej zostały przedstawione najważniejsze z nich.

1. Brak formalizmu oraz elastyczność postępowania
Mediacja ze swej natury cechuje się brakiem formalizmu oraz elastycznością postępowania umożliwiającą w pełni dostosowanie jej do różnorodnych okoliczności i specyficznych potrzeb stron.

2. Szybkość postępowania oraz niskie koszty
Konsekwencją niesformalizowanych procedur jest szybkość postępowania, którego następstwem są stosunkowo niskie koszty w porównaniu z kosztami sądowymi.

3. Kontrola stron nad postępowaniem
Mediację wyróżnia również to, że strony zachowują nie tylko pełną kontrolę nad całym postępowaniem mediacyjnym (np. poprzez ustalanie terminów spotkań), ale również mają wpływ na normy materialnoprawne, które posłużą prowadzącemu postępowanie w kształtowaniu ostatecznej ugody. Ponadto mogą one dokonać swobodnego wyboru osoby mediatora o odpowiednich kwalifikacjach niezbędnych przy konkretnym sporze.

4. Pojednawczy charakter
Istotą omawianej metody rozwiązywania sporów jest także pojednawczy charakter (non adversary), bowiem w jej następstwie każda ze stron nie narażając się na rolę podmiotu pokonanego w sporze znajduje satysfakcjonujące dla niej rozwiązanie konfliktu, nie wpływające równocześnie negatywie na los dalszej współpracy z drugą stroną sporu. Dlatego też słusznie wskazuje się, że prowadzący postępowanie jest w większym stopniu „doradcą małżeńskim” (marriage consellor) niż „sędzią rozwodowym” (divorce jugde).

5. Indywidualne podejście do uczestników mediacji
O popularności mediacji zdecydowało także indywidualne podejście do uczestników mediacji. W literaturze podkreśla się, że mediacja może skutecznie łagodzić napięcia i konflikty między stronami, przyczyniając się do odbudowy zaufania i umożliwiając podtrzymanie dalszych więzi między stronami, zapobiegając kosztownym i uciążliwym procesom sądowym.

6. Poufność postępowania
Szczególną cechą, dzięki której mediacja postrzegana jest jako procedura słuszna i sprawiedliwa, jest poufność postępowania mediacyjnego. Jak stanowi art. 183(4) KPC, postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Celem omawianej zasady jest stworzenie sprzyjających warunków do prowadzenia przez strony szczerej rozmowy – tak między sobą, jak i z mediatorem. Świadomość uczestników o swobodnym dostępie osób postronnych do informacji uzyskanych w toku mediacji (np. dotyczących tajemnicy handlowej albo takich, które mogłyby ukazywać jedną ze stron w złym świetle) uniemożliwiłaby skuteczną pracę nad rozwiązaniem sporu w drodze mediacji. Przedstawienie pełnego stanu faktycznego może bowiem doprowadzić do ujawienia rzeczywistych potrzeb stron sporu, a w konsekwencji do wypracowania najkorzystniejszego, satysfakcjonującego obydwie strony, porozumienia. W związku z tym, zarówno na mediatorze, jak i na stronach ciąży obowiązek zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedzieli się w związku z prowadzeniem mediacji.
Więcej informacji na temat zasady poufności w odniesieniu do osoby mediatora znajduje się tutaj.

7. Dobrowolność postępowania
Wreszcie w dyspozycji art. 183(1) KPC ustawodawca zawarł fundamentalną i najistotniejszą cechę mediacji, jaką jest dobrowolność. Jak się słusznie podnosi wszelki przymus w tej mierze nasuwałby wątpliwości co do zgodności z art. 45 Konstytucji RP i art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, które gwarantują obywatelom prawo do sądu. Oznacza to, że zarazem samo podjęcie, jak i zawarcie ugody w wyniku mediacji, pozostawiono do swobodnej decyzji stron. Ich zgoda stanowi bowiem warunek sine qua non prowadzenia postępowania mediacyjnego. Jej brak sprawia, że nie ma widoków na ugodowe załatwienie sprawy, co czyni skierowanie sprawy do mediacji bezcelowym.
Strona nie ma obowiązku poddania się mediacji zarówno wówczas, gdy jest związana umową o mediację, jak i wtedy, gdy druga strona złożyła wniosek o przeprowadzenie mediacji (art. 183(6) § 2 pkt 4 KPC). Może nie wyrazić zgody na mediację także w razie skierowania stron do mediacji przez sąd (art. 183(8) § 3 KPC). Zasada dobrowolności obejmuje nie tylko decyzję o przystąpieniu do mediacji oraz zgodę uczestników na proponowany przez mediatora przebieg procesu, ale również pozwala stronom w każdej chwili wycofać się z prowadzonego postępowania. Zarówno odmowa zgody na mediację, jak cofnięcie takiej zgody nie wymagają podania przyczyny i nie pociągają za sobą żadnych negatywnych konsekwencji procesowych dla strony. Jedyną sankcję za nieusprawiedliwioną odmowę podjęcia mediacji przewiduje art. 103 § 2 KPC, który daje możliwość obciążenia danej strony kosztami procesu, jeśli uprzednio wyraziła zgodę na mediację. Chodzi tu zarówno o zgodę wynikającą z zawarcia umowy o mediację, jak i zgodę w razie skierowania stron do mediacji przez sąd.
Przejawem zasady dobrowolności jest fakt, że rozstrzygnięcie neutralnej osoby trzeciej jest – w odróżnieniu od wyroku sądu, także polubownego – prawnie niewiążące, a zastosowanie się do niego zależy wyłącznie od dobrej woli stron.

B. Literatura