====Rzeczpospolita - zarys==== ==Konstytucja RP, rozdział I== ((1)) Uwagi ogólne W rozdziale I zatytułowanym "Rzeczpospolita" Ustrojodawca zamieścił zasady ustroju politycznego i gospodarczego państwa. W artykułach tego rozdziału zostały określone pewne idee przewodnie, którymi kierowali się autorzy usatwy zasadniczej (naczelne zasady Konstytucji). Te idee przewodnie są rozwijane i konkretyzowane w dalszych rozdziałach Konstytucji. ((1)) Katalog zasad W rozdziale I został zawarty katalog zasad dotyczących ustroju politycznego, a także gospodarczego III RP. ((2)) {{pu przepis="art. 1 Konstytucja"}} Cytowany artykuł jest normatywnym stwierdzeniem faktu podkreślonego w [[KonstytucjaRP1997Preambula preambule]]. ((2)) {{pu przepis="art. 2 Konstytucja"}} Wyrażona w tym artykule zasada demokratycznego państwa prawnego wyznacza kierunki rozwoju ustroju państwa. Została w niej wyrażona wola, aby państwo było rządzone prawem. Zgodnie z tą zasadą działalność wszystkich instytucji państwowych opiera się na prawie, które określa zarazem kompetencje tego organu i wyznacza granice jego działalności. ((2)) {{pu przepis="art. 3 Konstytucja"}} W myśl tego przepisu Polska jest państwem unitarnym, traktowanym jako jednen podmiot. ((2)) {{pu przepis="art. 4 Konstytucja"}} W świetle postanowień Konstytucji władzę państwową w Polsce sprawuje Naród, tj. ogół obywateli naszego państwa. Należy zwrócić uwagę, iż podstawą przynalżności do Narodu w rozumieniu omwianego artykułu jest fakt posiadania obywatelstwa polskiego. Ustęp drugi analizowanego artykułu wskazuje podstawowe formy sprawowania władzy przez Naród, mianowicie: - formę bezpośrednią - w drodze referendum (forma ta zastrzeżona jest do rozstrzygania spraw szczególnej wagi państwowej lub liokalnej), - formę pośrednią - w drodze wybieranych przez społeczeństwo przedstawicieli Sejmu i Senatu (zasadnicza forma sprawowania władzy). ((2)) {{pu przepis="art. 5 Konstytucja"}} Artykuł 5 określa funkcję państwa, czyli zasadnicze kierunki rozwoju i cele jego działania. Fundamentalną funkcją jest bez wątpienia strzeżenie niepodległości i nienaruszalności terytorium RP, gdyż jej realizacja umożliwia wykonywanie pozostałych wymienionych w treści tego artykułu funkcji. ((2)) {{pu przepis="art. 6 Konstytucja"}} Omawiany artykuł wprowadza dwa rodzaje aktywności państwa w zakresie dziedzictwa kulturalnego: - upowszechnianie dóbr kultury, - gwarancja równego dostępu do dóbr kultury. Ponadto ust. 2 zobowiązuje RP do udzielenia pomocy Polakom zamieszkałym poza granicami w zachowaniu ich związku z narodowym dziedzictwem kulturalnym. ((2)) {{pu przepis="art. 7 Konstytucja"}} Treść tego artykułu ściśle koresponduje z zasadą demokratycznego państwa prawnego, o której mowa w {{pu przepis="art. 2 Konstytucja"}}. W pństwie demokratycznym organy władzy publicznej mogą zostać utworzone wyłącznie na podstawie prawa, a poszczególne [[NormaPrawna normy prawne]] określają ich kompetencje, zadania oraz tryb postępowania, stanowiąc zarazem granice ich działalności. ((2)) {{pu przepis="art. 8 Konstytucja"}} Konstytucja jest najważniejszym aktem w systemie [[ZrodlaPrawaKrajowego źródeł prawa krajowego]]. To ona jest źródłem wszystkich innych aktów prawnych - tzn. określa ich rodzaje, zakres obowiązywania, zasady i tryb stanowienia. Oznacza to, że w hierarchii aktów prawnych w państwie zajmuje ona najwyższe miejsce, a [[NormaPrawna normy prawne]] w niej zawarte mają najwyższą moc prawną. Konsekwencją takiego założenia jest wymóg, by ogół [[NormaPrawna norm prawnych]] obowiązujących w polskim porządku prawnym był zgodny z postanowieniami Konstytucji. Kontrolę przestrzegania zasady nadrzędności Konstytucji sprawuje Trybunał Konstytucyjny, którego rolę i zadania określa rozdział VIII Konstytucji. Ustęp 2 omawianego artykułu wprowadza zasadę bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji (reguła ogólna). Wyjątki od tej reguły przewiduje sama Konstytucja ("chyba że Konstytucja stanowi inaczej"). Chodzi tu o przypadki, w których przepis Konstytucji uzależnia uregulowanie okreśłonej kwestii od wydania przez palament odpowiedniej ustawy (por. np. art. 15 ust. 2). ((2)) {{pu przepis="art. 9 Konstytucja"}} Z treści cytowanego artykułu wynika, że parlament w toku swej działalności ustawodawczej jest związany treścią zawartych i ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych. W hierarchii źródeł prawa umowy międzynarodowe znalazły się wyżej niż ustawy (por. {{pu przepis="art. 91 Konstytucja"}}). ((2)) {{pu przepis="art. 10 Konstytucja"}} W artykule tym została wyrażona zasada trójpodziału i równowagi władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), wykonawczej (Prezydent RP i Rada Ministrów) i sądowniczej (sądy i trybunały). Spory kompetencyjne między centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa są rozstrzygane przez Trybunał Konstytucyjny (por. {{pu przepis="art. 189 Konstytucja"}}). ((2)) {{pu przepis="art. 11 Konstytucja"}} Przejawem działalności politycznej różnorodnych grup społecznych jest istnienie partii, które współcześnie odgrywają ogromną rolę w życiu państwa, w funkcjonowaniu takich organów jak izby parlamentarne. Ustawa zasadnicza nie tylko uznaje celowość istnienia partii politycznych, ale stwarza także prawne podstawy ich działalności, przyjmując zasadę pluralizmu politycznego, zgodnie z którą obywatele mogą się organizować i tworzyć partie polityczne w zależności od swych celów programowych i poglądów politycznych. Konstytucja zapewnia wolność tworzenia i działania partii, stanowiąc zarazem, że mają one zrzeszać obywateli polskich na zasadzie dobrowolności i równości. Celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Nadzór nad zgodnością działania i celów partii z Konstytucją sprawuje Trybunał Konstytucyjny ({{pu przepis="art. 188 Konstytucja"}}). Ponadto Konstytucja stanowi, że finansowanie partii politycznych jest jawne. Do partii politycznych nie mogą należeć osoby zajmujące następujące stanowiska w organach państwowych: - sędziowie ({{pu przepis="art. 178 Konstytucja"}}), - sędziowie TK ({{pu przepis="art. 195 Konstytucja"}}), - Prezes Najwyższej Izby Kontroli (art. 205), - Rzecznik Praw Obywatelskich ({{pu przepis="art. 209 Konstytucja"}}), - Członek KRRiT ({{pu przepis="art. 214 Konstytucja"}}), - Preze Narodowego Banku Polskiego ({{pu przepis="art. 227 KOnstytucja"}}), - inne osoby, określone w ustawach zwykłych. ((2)) {{pu przepis="art. 12 Konstytucja"}} Poza pluralizmem politycznym ({{pu przepis="art. 11 Konstytucja"}}) Konstytucja unzaje również tzw. pluralizm związkowy, czyli zakłada wolność tworzenia i działania związków zawodowych, a także organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. ((2)) {{pu przepis="art. 13 Konstytucja"}} Regulacja ta wprowadza zakaz istnienia partii politycznych i innych organizacji, które: - odwołują się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, - dopuszczają lub zakładają nienawiść rasową i narodowościową bądź stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na polityke państwa, - przewidują utajnienie struktur lub członkostwa. Warto tutaj zwrócić również uwagę na możliwość orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją celów lub działań partii, która w swym programie głosi nietolerancję, propaguje rasizm, narusza podstawowe prawa i wolności człowieka etc. (por. {{pu przepis="art. 188 Konstytucja"}}). ((2)) {{pu przepis="art. 14 Konstytucja"}} Przepis ten wprowadza zasadę wolności prasy i innych źródeł społecznego przekazu, czego konsekwencja jest zakaz wprowadzania i stosowania cenzury wobec środków społecznego przekazu ({{pu przepis="art. 54 Konstytucja"}}). Stanowi on również gwarancję realizacji obywatelskiego prawa do pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. ((2)) {{pu przepis="art. 15 Konstytucja"}} W zakresie uregulowania ustroju terytorialnego RP w Konstytucji przyjęto zasadę decentralizacji władzy państwowej. ((2)) {{pu przepis="art. 16 Konstytucja"}} Wspólnota samorządowa jest tworzona przez wszystkich mieszkańców zamieszkujących określone jednostki podziału terytorialnego, obejmuje więc nie tylko obywateli, ale i cudzoziemców. Wykonuje ona zadania publiczne we własnym imeniu (z wyłączeniem zadań zastrzeżonych dla organów administracji rządowej) i na własną odpowiedzialność, posiada osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie prawnej. Ponadto może wykonywać określone zadania zlecone, na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej. ((2)) {{pu przepis="art. 17 Konstytucja"}} Artykuł 17 przewiduje możliwość tworzenia samorządu zawodowego adwokatów, radców prawnych, notariuszy, lekarzy, pielegniarek oraz położnych czyli korporacji tworzonych w oparciu o kryterium wspólnych interesów zawodowych. Z regulacji tej wynika, iż utworzenie samorządu zawodowego może nastąpić wyłacznie w drodze ustawy. Samorząd zawodowy ma na celu sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów przez jego członków w granicach interesu publicznego. Zgdonie z ust. 2 samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani też uszczuplać wolności podejmowania działalności gospodarczej. ((2)) {{pu przepis="art. 18 Konstytucja"}} Przepis ten wyraźnie rozstrzyga, iż tylko związek kobiety i mężczyzny jest prawnie uznawany przez państwo i tylko taki związek korzysta z ochrony i opieki RP. Ponadto pod ochroną i opieką RP znajduja się także rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo. ((2)) {{pu przepis="art. 19 Konstytucja"}} W myśl tego przepisu państwo przyznaje weteranom wojennym (zwłaszcza inwalidom) specjlną opiekę. ((2)) {{pu przepis="art. 20 Konstytucja"}} Artykuł 20 określa ustrój gospodarczy RP, przyjmując następujące jego zasady tworzące fundament ustroju gospodarczego RP: - budowanie społecznej gospodarki rynkowej, czyli gospodarki, która uwzględnia społeczne aspekty jej funkcjonowania, - wolność prowadzenia działalności gospodarczej, - przyznanie prymatu sektorowi prywatnemu w gospodarce, czyli uznanie własności prywatnej za podstawę życia gospodarczego, - dialog i współpraca partnerów społecznych. ((2)) {{pu przepis="art. 21 Konstytucja"}} Wskazany artykuł dotyczy prawnej ochrony prawa własności oraz prawa jej dziedziczenia. Powyższe nie oznacza jednak, że własność jest całkowicie nienaruszalna. Konstytucja dopuszcza w ust. 2 dokonywanie wywłaszczenia mienia pod warunkiem spełnienia dwóch przesłanek: - wywłaszczenie na cele publiczne, a więc podyktowane interesem publicznym (np. wywłaszczenie gruntu w celu budowy autostradu) - wypłacenie słusznego (adekwatnego) odszkodowania. ((2)) {{pu przepis="art. 22 Konstytucja"}} Artykuł 22 zakłada dopuszczalność ograniczenia wolności działalności gospodarczej po spełnienieniu określonych w nim warunków: - wprowadzenie ograniczenia w drodze ustawy (ograniczeń takich nie można zatem wprowadzać w drodze innych niż ustawa aktów prawnych np. rozporządzeń), - ograniczenie jest dopuszczalne tylko ze względu na interes publiczny. ((2)) {{pu przepis="art. 23 Konstytucja"}} Z wyrażonej w tym artykule zasady wynika dla państwa obowiązek takiego stanowienia prawa, które będzie wspierać gospodarstwa rodzinne w dziedzinie gospodarczej, społecznej i finansowej, jak również wprowadzania uregulowań prawnych chroniących interesy właścicieli takich gospodarstw. ((2)) {{pu przepis="art. 24 Konstytucja"}} Podstawę gospodarki stanowi praca. Konstytucja nakłada na państwo obowiązek: - sprawowania nadzoru nad warunkami wykonywania pracy (np. za pomocą Państwowej Inspekcji Pracy), - prowadzenia aktywnej polityki na rzecz tworzenia miejsc pracy. Ochrona pracy ze strony państwa to m.in.: - zapewnianie obywatelom prawa wyboru miejsca i rodzaju pracy, - zakaz stałego zatrudniania dzieci do lat 16, - gwarancja ustawowego ustalania minimalnej wyskości wynagrodzenia za pracę, - prowadzenie polityki zmierzającej do pełnego produktywnego zatrudnienia, - organizowanie robót publicznych, prac interwencyjnych, - nadzór nad bezpieczeństwem i higienicznymi warunkami pracy, - ustalanie maksymalnych norm czasu pracy, - itp. ((2)) {{pu przepis="art. 25 Konstytucja"}} W świetle postanowień Konstytucji nie ma w Polsce religii panującej ani uprzywilejowanej prawnie. Ponadto przyjęto zasadę rozdziału kościołów od państwa. Władze maja zachowywać bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, a także zapewnić swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. ((2)) {{pu przepis="art. 26 Konstytucja"}} ---- CategoryPrawoKonstytucyjne