Alle Kategorien:
 Baza informacji o EUWT
 Komentarze nt. EUWT
 Bibliografia EUWT
 Orzecznictwo dotyczące EUWT
 Prawo o EUWT
  E U W T Zagadnienia Ogolne
  E U W T Zagadnienia Prakt...
  Gospodarka Komunalna
  Gospodarka Przestrzenna
  Miedzynarodowe Prawo Admi...
  Zwiazek Celowy

Kazus nr 7 z zakresu hipoteki

kazus dot. subintabulatu wg art. 1081 i nast. UKsWieczHip

A. Stan faktyczny
Dnia 1.2.2000 r. A i gmina G zawarli notarialną umowę o ustanowienie użytkowania wieczystego na gruncie należącym do tejże gminy. Następnie 10.2.2000 r. prawo użytkowania wieczystego zostało wpisane do księgi wieczystej dla tejże nieruchomości. Ponieważ A naruszył w znaczący sposób warunki umowy o ustanowienie użytkowania wieczystego, w maju 2006 r. gmina G skutecznie rozwiązała wspomnianą umowę. Jak do tej pory użytkowanie wieczyste nie zostało jednak wykreślone z księgi wieczystej.
A, chcąc jeszcze szybko wzbogacić się zanim zostanie pozbawiony gruntu, zaciągnął dnia 1.6.2006 r. u lombardzisty L pożyczkę kwoty 500.000 zł. Pożyczka wraz z odsetkami w wysokości 80% w skali roku, miała być zwrócona do dnia 31.5.2007 r. W celu zabezpieczenia pożyczki A ustanowił na rzecz L hipotekę, która jeszcze w czerwcu 2006 r. została wpisana do księgi wieczystej. L nie wiedział nic o wypowiedzeniu umowy przez gminę G.
W październiku 2006 r. to L zawarł z bankiem B pisemną umowę o udzielenie kredytu w wys. 200.000 zł. Jako zabezpieczenie kredytu L ustanowił notarialnie na rzecz B hipotekę na jego własnej wierzytelności wobec A. Zabezpieczenie to również zostało wpisane do księgi wieczystej.
Wkrótce potem cała sytuacja wyszła na jaw. Bank B, obawiając się słusznie o swoje zabezpieczenie, dnia 2.9.2007 r. wypowiedział L skutecznie umowę kredytową i zażądał zwrotu kwoty kredytu. Ponieważ L nie był w stanie zapłacić całej sumy naraz, B zażądał sprzedaży egzekucyjnej nieruchomości.
A zniknął nie wiadomo gdzie i nie reaguje na żądania zwrotu kwoty pożyczki ani wezwania banku.
Czy w tej sytuacji B może domagać się sprzedaży nieruchomości?

B. Rozwiązanie
B mógłby domagać się sprzedaży nieruchomości na mocy art. 1082 in fine UKsWieczHip
art. 1082 UKsWieczHip
Jeżeli wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej oraz obciążona wierzytelność hipoteczna są już wymagalne, wierzyciel, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, może zażądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej; może również dochodzić zaspokojenia z nieruchomości.
, jeżeli wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej oraz obciążona wierzytelność hipoteczna są już wymagalne.
1. Wymagalność wierzytelności zabezpieczonej hipoteką na wierzytelności hipotecznej
Wymagalność ocenia się zgodnie z regułami dot. zobowiązań, a więc stosownie do art. 455 KC
art. 455 KC
Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
. Zgodnie z umową wierzytelność stawała się wymagalna m.in. wówczas, gdy B skutecznie ją wypowiedział. Tak stało się dnia 2.9.2007 r. Wierzytelność B przeciw L byłaby więc w chwili żądania sprzedaży nieruchomości wymagalna.
a. ustanowienie hipoteki na wierzytelności B przeciwko L
Konieczne jest ustalenie, czy hipoteka na wierzytelności B przeciwko L w ogóle została ustanowiona.
Zgodnie z art. 65 ust. 4 pkt 4 UKsWieczHip
art. 65 UKsWieczHip
1. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).
2. Przedmiotem hipoteki może być także:
1) użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego,
2) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
3) wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
3. Hipoteką może być obciążona część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela, oraz przysługujący współuprawnionemu udział we wspólności praw wymienionych w ust. 2 pkt 1 i 2.
4. Do hipotek określonych w ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece na nieruchomości.
możliwy jest także subintabulat. Do jego powstania niezbędne jest:
  • istnienie wierzytelności zabezpieczonej subintabulatem,
  • umowa między uprawnionym wierzycielem wierzytelności hipotecznej i dalszym wierzycielem oraz
  • niezbędny jest wpis do księgi wieczystej (art. 67 UksWieczHip
    art. 67 UksWieczHip
    Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.
    ).
(1) wierzytelność zabezpieczona subintabulatem
Subintabulat zabezpiecza w tym wypadku wierzytelność B przeciwko L.
(2) umowa o ustanowienie subintabulatu
L musiałby zawrzeć z B skuteczną umowę o ustanowienie subintabulatu.
(aa) forma umowy o ustanowienie subinatabulatu
Co do warunków formalnych takiej umowy zob. art. 1085 UKsWieczHip
art. 1085 UKsWieczHip
W wypadkach nie objętych przepisami działu niniejszego stosuje się do hipoteki na wierzytelności hipotecznej przepisy o zastawie na wierzytelności.
w zw. z art. 329 § 1 zd. 1 KC
art. 329 KC
§ 1. Do ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. Jednakże umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną, chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy.
§ 2. Jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos, do ustanowienia zastawu potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę.
. Konieczne jest więc zachowanie wymogów formalnych właściwych dla przenoszenia wierzytelności hipotecznej. Te z kolei zostały uregulowane w art. 79 UKsWieczHip
art. 79 UKsWieczHip
1. W razie przelewu wierzytelności hipotecznej na nabywcę przechodzi także hipoteka, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do przelewu wierzytelności hipotecznej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.
2. Hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza.
. Jak wynika z art. 79 § 1 zd. 2 UKsWieczHip
art. 79 UKsWieczHip
1. W razie przelewu wierzytelności hipotecznej na nabywcę przechodzi także hipoteka, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do przelewu wierzytelności hipotecznej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.
2. Hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza.
do przeniesienia wierzytelności hipotecznej niezbędny jest wpis do KW (konstytutywność wpisu). Tym samym również dla ustanowienia subintabulatu konieczne jest dokonanie jego wpisu do KW. Forma umowy (lub przynajmniej oświadczenia uprawnionego z tytułu wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie (tutaj L)) budzi spory. Niektórzy, bazując na art. 245 § 2 KC
art. 245 KC
§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.
§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.
, wymagają formy aktu notarialnego dla oświadczenia uprawnionego wierzyciela (zob. wskazania u CieplaGonciarzUKsWieczHip, 2011, Art. 108(5) uw. 3). Pisuliński (PisulinskiHipotekaKaucyjna, str. 167) uważa, że wystarczająca jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. W tym wypadku dochowano formy aktu notarialnego, wobec czego spór nie ma większego znaczenia.
(bb) przedmiot umowy o subintabulat
Przedmiotem subintabulatu jest inna wierzytelność zabezpieczona hipotecznie. Należy więc zbadać, czy istniała wierzytelność w relacji A-L i czy była ona zabezpieczona hipoteką.

(i) wierzytelność L przeciwko A
Wierzytelność wynika w tym wypadku z umowy pożyczki zawartej między L i A. Pytanie, jak na istnienie wierzytelności wpływa fakt, że strony umówiły się na odsetki w wys. 80% rocznie. Zgodnie z art. 359 § 2(1) KC
art. 359 KC
§ 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.
§ 21. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne).
§ 22. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
§ 23. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 3. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość odsetek ustawowych, kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego.
nie jest dopuszczalne przekraczanie czterokrotności stopy kredytu lombardowego. Skutkiem wykroczenia przeciw temu przepisowi nie jest jednak nieważność umowy. Dochodzi jedynie do zastąpienia odsetek lichwiarskich odsetkami w wys. maksymalnej (zob. art. 359 § 2(2) KC
art. 359 KC
§ 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.
§ 21. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne).
§ 22. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
§ 23. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 3. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość odsetek ustawowych, kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego.
). Wierzytelność zatem istnieje, leczy wysokość odsetek jest inna.
(ii) zabezpieczenie hipoteczne wierzytelności L przeciwko A
Generalnie L może ustanowić subintabulat tylko na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. To oznacza, że wierzytelność a przeciwko L musiałaby być zabezpieczona hipoteką.
W tym wypadku jest to jednak o tyle problematyczne, że w chwili, kiedy A i L ustanawiali hipotekę, nie istniał już przedmiot hipoteki, gdyż użytkowanie wieczyste wygasło na skutek rozwiązania umowy rzez G (art. 240 KC
art. 240 KC
Umowa o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste może ulec rozwiązaniu przed upływem określonego w niej terminu, jeżeli wieczysty użytkownik korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności jeżeli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń.
).
Z uwagi na brak przedmiotu zabezpieczenia hipoteka na rzecz L mogła nie powstać.
L dokonał jednak czynności ufając treści KW, z której wynikało, że prawo nadal istnieje. W tym wypadku w rachubę wchodzi nabycie hipoteki na użytkowaniu wieczystym w dobrej wierze od nieuprawnionego na podstawie art. 5 UksWieczHip
art. 5 UksWieczHip
W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).
. Przesłanki art. 5 są w tym wypadku spełnione, albowiem:
  • sprzeczność KW z rzeczywistym stanem prawnym
(tutaj: użytkowanie wieczyste wg księgi wieczystej nadal istniało, choć rzeczywiście ustało na skutek rozwiązania umowy);
  • dobra wiara L
(L był w dobrej wierze (arg. a contrario ex art. 6 ust. 2 UKsWieczHip
art. 6 UKsWieczHip
1. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze.
2. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.
3. Jeżeli do dokonania rozporządzenia potrzebny jest wpis w księdze wieczystej, chwila złożenia wniosku o wpis jest rozstrzygająca dla oceny dobrej lub złej wiary nabywcy. Jednakże gdy rozporządzenie dochodzi do skutku dopiero po dokonaniu wpisu, rozstrzyga dzień, w którym rozporządzenie doszło do skutku.
)),
  • odpłatność rozporządzenia
(ustanowienie hipoteki przez A na rzecz L) było odpłatne, gdyż L miał uzyskać odsetki, jako wynagrodzenie za korzystanie z jego kapitału przez A (zob. CzynnoscPrawnaOdplatna),
  • brak wyłączenia rękojmi
(nie było ostrzeżenia o niezgodności KW z rzeczywistem stanem prawnym lub innej wzmianki).
Niemniej jednak oprócz tych przesłanek konieczne jest wpisanie hipoteki L do KW (co nastąpiło) oraz istnienie wierzytelności, którą hipoteka by zabezpieczała.
L nabył więc hipotekę w dobrej wierze od nieuprawnionego. Istniała więc tym samym wierzytelność zabezpieczona hipotecznie, która mogła być przedmiotem dalszej hipoteki (B-L).
(3) wpis subintabulatu do KW
Wpis subintabulatu na rzez B nastąpił, co wynika ze stanu faktycznego.
(4) wynik pośredni
Skutkiem tego jest, iż bank B skutecznie ustanowił subintabulat na wierzytelności L przeciw A.

2. Wymagalność wierzytelności hipotecznej
Wymagalna musiałaby być także wierzytelność L wobec A (art. 1081 UKsWieczHip
art. 1081 UKsWieczHip
1. Do ustanowienia hipoteki na wierzytelności hipotecznej nie jest wymagane udowodnienie istnienia obciążonej wierzytelności.
2. Spłata wierzytelności hipotecznej obciążonej hipoteką może być dokonana do wysokości tej hipoteki tylko do rąk wierzyciela, któremu ona przysługuje, o ile jego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym. W pozostałych przypadkach suma odpowiadająca wysokości hipoteki na wierzytelności hipotecznej powinna być złożona do depozytu sądowego.
). Ponieważ uzgodniony został termin zwrotu pożyczki (31.5.2007 r.), w dniu gdy B dochodzi sprzedaży nieruchomości wierzytelność L wobec A jest wymagalna.

C. Wynik
B może domagać się egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości.

CategoryKazusyHipoteka CategoryOdsetki
Na tej stronie nie ma komentarzy